Auzolanean muntatuko dugu Ibon Muñoaren hirugarren liburua

Atalak: Ataramiñe, liburuak, presoak

Ekhine Eizagirre “ALDE ERANTZIRA NABIL”

2016 5 apirila

Alde erantzira nabil
Ekhine Eizagirre
Susa, 2016ko apirila

Alde erantzira nabil poema liburuaren aurkezpenerako hitz batzuk eskatu dizkidate eta hemen natorkizue, labur-labur, egindako lana zuei azaltzera.

Liburua azken hamar urteetako ibilbidearen uzta da, eta izenburuak aditzera ematen duenez, alderantzizko bide-zidorretan galdu edo bilatu izanaren emaitza ere bai.

Hiru etapa nagusi bereiziko nituzke idazketan: lehenik, Euskal Herrian bizi nintzeneko garaia; bigarrenik, klandestinitatea; eta hirugarrenik, espetxealdia.

Poema batek dioen bezalaxe, “neure-neurea” da egindako lan hau, intimoa, erraietatik jalgitakoa. Baina neurea izanik ere, igurtzi eta fereka ugari bildu ditu bidean. Jarraian kontatuko dizuet, zein osagaik borobiltzen duten egindakoa.

Liburuko olerki askok emozio jakin bat azaltzea eta transmititzea dute xede. Denboraren joan-etorrian, nire zein hurbilekoen memorian marrazten joan diren gertaeren kontakizun laburrak bildu nahi izan ditut.

Ene baitako oroitzapen kuttunek bizia gal ez dezaten, berreskuratu, elkarri josi eta atondutako hitzak dira, bat-batekoak gehienak, inprobisatuak, uneak eskatzen zuelako idatziak, eta momentu txikiei arreta berezia eskaini nahi dietenak.

Inguratzen nauen egoerari baino, uneari eta nire momentuko bizipenei eman nahi izan diet tartea. Gogo-gorputzaren adierazpen anitzek osatzen dute lan hau, olerkiok gogoak ez ezik gorputzaldiak aginduta idatzi ditudalako. Horregatik, emozioei estu lotuta, gorputza oso presente dago liburuan.

Borroka zaporea eta labanda usaina duen alde erantzirako bidea izan da nirea. Ehundura askotarikoa, latza zein leuna; inoiz ez laua, ordea, beti koskaduna, malkartsua. Legaltasunaren altitude eta latitudeetatik haragoko lurralde ezezagunetan ibilitakoa. Egun, ordularietako orratzak lozorroan eta lau hormetan iltzatuta diruditen ez-leku arrotz honetan izanik ere, atzera buelta etengabean, beti aurrera tiraka dabilena.

Ikuspegi feministatik idatzitako lan honetan, azken urteetan feminismoaren inguruan irakurri, entzun eta eztabaidatutako zenbait gai jorratzen saiatu naiz. Bestalde, gai pertsonal gisa izendatu izan diren horiek lehen lerrora ekarri nahi izan ditut. Azkenik, bizipen pertsonalek leku berezia dute; borrokaren hautuak, militantziak, errepresioak, klandestinitateak, espetxeak… Fantasiak, desirak eta autoerotismoak ere badute bere tartea.

Egun, Frantziako Fresnes espetxean bahituta naukatelarik, ihesbide paregabea da niretzat poesia. Idazten hasten naizenean, hitzen unibertso amaiezin batean murgiltzen naiz, eta buruak hegan egiten dit, hegan nik nahi dudan lekura. Gaurkoan, poesia bidez ez, baina hitz labur hauek baliatuz, zuen guztien ondora bidaiatu nahi dut. Espero dut nik idazten adina disfrutatzea zuek liburua irakurtzen.

Eskerrik beroenak liburu hau posible egin duzuenoi, besarkada bat eta agur bana aurkezpenera hurbildu zaretenoi, eta agur berezi bat gaur bertan egon ezin izan duten horiei guztiei.

Fresneseko espetxetik, Euskal Herria bihotzaren erdi-erdian,
Ekhine Eizagirre
2016ko martxoan

Katallin Miner, Maite Egiguren Golmaio eta Edurne Epelde Pagola, goian; idazlearen aita Joxemari Eizagirre, behean (argazkia: JON URBE / ARGAZKI PRESS)

→ zarauzkohitza.eus: Ekhine Eizagirreren ‘Alde erantzira nabil’ poema liburua aurkeztu dute (Aritz Mutiozabal)
→ uberan.eus: Ekhine Eizagirrek ‘Alde erantzira nabil’ (Susa) poesia liburua plazaratu du
→ berria.eus: Pertsonalaren neurri politiko poetikoa (Gorka Erostarbe)
→ naiz.eus: Borroka zaporeko labanda usaina (Ariane Kamio)

Ekhine Eizagirrek aurkezpen gisa idatzitako testua irakurri du Maite Egiguren Gomaiok

Kattalin Miner, liburuari buruz

Atalak: liburuak, presoak

[ePub] Jexuxmari Zalakain, “KARTZELAKO KRONIKAK”.

2016 15 otsaila

Kartzelako kronikak
Jexuxmari Zalakain Garaikoetxea
Azaleko irudia: Mikel Zarrabe
Ataramiñe, 2016
Lizentzia: CC by

Deskargatu:

ePub

pdf

Liburu elektroniko hau DOAN deskargatu dezakezu.

Ikusi liburua ON-LINE

Jexuxmari Zalakain Garaikoetxea 2007ko azaroaren 30ean espetxeratu zuten 8 urteko zigorra betetzeko. Urte horietan, tarteka, Dueñas (Palentzia, Espainia) espetxearen barrenetatik egindako bidaiaren kronikak argitaratuko zituen Herria 2000 Eliza aldizkarian. 12 kronika guztira. Gainera kartzelaldian idatzitako beste hiru testu jaso ditugu edizio elektroniko honetan: elkarrizketa bat, argitaratu gabeko artikuluxka bat eta Ataramiñe’14 urtekarian egindako hitzaurrea. Guztira 15 idatzi labur, beraz, 8 urteko ibilbidearen norabidea azaltzeko. “Kezkatuta noa”, dio despedidan. 2015eko irailaren 27an irten zen espetxetik. Gu ere kezka horrekin bizi gara, Jexuxmariren kartzela, gure kartzela delako. Kartzelan bizitzea zer den.

→ literaturakoadernoak.org: Jexuxmari Zalakain, “Kartzelako kronikak (eta XII)”

Atalak: Ataramiñe, ePub, katalogoa, PDF, presoak

[GAUR8] ESPETXEA ETA SORMENA Sorkuntza presoarentzako, ihesbide ez ezik, ihesaldi ere badenean

2016 10 urtarrila

→ naiz.eus: GAUR8 -ESPETXEA ETA SORMENA- Sorkuntza presoarentzako, ihesbide ez ezik, ihesaldi ere badenean
→ GAUR8 2016ko urtarrilaren 9a | IX. urtea • 450. zbk.pdf

Erreportajea

ESPETXEA ETA SORMENA
Sorkuntza presoarentzako, ihesbide ez ezik, ihesaldi ere badenean

Hitzak miatuak eta ideiak jarraituak diren eremuan, sormena, ihesbide ez ezik, ihesaldi ere bihurtzen da presoaren egunerokotasunean. Gatibutasunari aurre egiteko edo buruari ziegako lau pareten artetik ihes egiten laguntzeko, hamaika dira presoa sorkuntza garatzera eramaten duten arrazoiak.

Aimar Etxeberria Korta

Eskuetan margoak hartzen dotazenien espetxetik ihes egiten dot. Eta kartzelari aurre egiteko margoak leiho bihurtu ziren, barrote bako leihoak». Oier Andueza (Durango, 1975) euskal preso politikoaren hitzak dira, Hernaniko Biteri aretoan zuen erakusketari ongi etorria ematen ziotenak. Hitzok modu zorrotzean erantzuten diote artikulu honen xedeari: zertarako sortzen du presoak? Zer ekarpen egiten dio sormen ariketak presoari?

Ziegetara begira jarri gara, beraz, artikulu hau osatzeko orduan. Gaur arratsaldean Bilbo eta Baionako kaleak beteko dituzten mobilizazioen aitzakiapean, euskal presoen egunerokoan alderdi garrantzitsua den sormenari heldu diogu, bere adiera eta dimentsio guztietan. Horretarako, espetxea zuzenean ezagutu edo ezagutzen duten pertsonekin jarri gara kontaktuan, euren esperientziaren berri lehen pertsonan eman dezaten. Horrek esan nahi du egun espetxean diren kideen esperientziak ere irakurtzeko aukera izango dela datozen lerroetan. Zentzu horretan, doakiela eskerrik beroena hauen senideei, GAUR8 eta presoen arteko zubi-lana egiteagatik.

. . . . . . . . . .

Bota harresia

Bota harresia
hautsi aulkiak
lehertu hormak
tirokatu kristalak
luza eskua
gerturatu gorputzak
estutu ipurmasailak
nahastu ezpainak
urratu arropak
zabaldu hankak
egin irrintzi
bota harresiak.
Bota beltzak
arau hertsiak
kristal atzeko begiak
ezleku itxiak.
Jaso ukabila
ireki begiak
gehitu indarrak
apurtu distantziak
egin garrasi
AaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaMNISTIA!

Ekhiñe Eizagirre

. . . . . . . . . .

« Bi ahoko arma izan daiteke denbora faktorea presoarentzat: beronen kontrola har dezake edo bere besoetara eror daiteke. «Mendean hartzeko dago egina kartzela», dio Mikel Ormazabalek »

« Irudimenak presoa ziegako lau pareten artetik kanpora eramateko gaitasuna du. «Kartzelan zaude, baina kartzelak ez zaitu», sentitzen zuen Jon Gaztelumendik »

Mikel Orbegozo, «Preso Nago»

Esan dugu sormenari bere adiera zabalenean heldu diogula. Horren espresio bat baino ez da komikigintzarena, eta horretan dihardu Mikel Orbegozok (Donostia, 1979). “Preso nago I” eta “Preso nago II” komiki liburuen egilea bera, “Ilargiraino” izenburua jarri dion bere hirugarren lana argitaratu berri du. Espetxean marraztu zuen bere lehenengo bineta, «kide bati urtebetetze opari bezala». Egin zuenarekin bere burua harrituta utzi eta gauzak kontatzeko bitarteko berri bat zuela jabetu zen: «Aurkikuntza bat izan zen; horrela hasi nintzen».

Orbegozoren esanetan, presoa eta espetxea harremantzeko orduan bi faktore hartu behar dira kontuan: «Daukagun denbora pila, batetik, eta espetxe sistemari aurre egiteko ditugun baliabideak, bestetik». Sorkuntza garatzearen bidez presoak denboraren kontrola hartzen duela aldarrikatu du, eta gozamenerako edo espetxean bizi duten egoera salatzeko tresna bilakatzen dela azpimarratu du: «Marraztea boterea hartzeko modu bat da».

Aipatu dugu aurrez denboraren faktorea. Sormena garatzeko erraztasunak ematen dituen faktorea dela pentsa dezakegun arren, dio Orbegozok denbora hori «zailtasunez beteta» egon ohi dela: «Egunerokoan ikusi edo bizitzen ditugun kontuek, gure aurka hartzen dituzten neurriek, sortzen diren tentsio uneek geure buruak kezkaz betetzera eramaten gaituzte; beti ez da erraza sosegua topatzea». Baina zailtasunak bertute egiten ikasi du donostiarrak, eta bizi dituen une latzak txiste bilakatzen ahalegintzen da, «barreak eragitearekin batera hemen ikusten ditudanak salatzeko». Bestalde, espetxeak sarri zailtasun teknikoen aurrean jartzen du komikilaria: «Batzuetan beharrezko materialen aldetik, eta, besteetan, landu nahiko nituzkeen gaien inguruko informazio faltagatik, hemen ez baitago Internetik».

Marraztean, ordea, zail egiten zaio espetxea ez den kontuez egitea. «Kaleko inork ikusi ezin duena ikusten dugu; beraz, gure ardura da hemen bizi duguna, pairatzen ditugun bidegabekeriak, kontatzea», adierazi du Orbegozok. Hala ere, presoaren ametsak espetxea ez den edonon kokatuta daudela gaineratu du: «Nire kasuan, kalea, etxea, taberna edo mendia, espetxea ez den edozer marrazten dudanean ez da soilik marrazki bat; hemen baino han egotea nahiago nukeen leku bat da».

Ibon Muñoa, «Ametsen txokoan»

Ibon Muñoaren (Eibar, 1958) kasuan, espetxean sartzeak eragin handia izan zuen paperari eta boligrafoari berriro heltzeko orduan. Gaztaroan piztu zitzaion idazteko grina, baina bizitzaren egoerek afizioa alde batera uztera behartu zuten. Espetxean, ordea, denborarekin egin du topo, afizioa berreskuratzea ahalbidetu dion denborarekin: «Ordu asko igarotzen ditugu ziegan sartuta, eta idazteak burua okupatua izatea ahalbidetzen dit».

Denbora ez ezik, espazioa ere eskaini dio espetxeak idazterako orduan, baliabide asko ematen dizkiolako: hormak, bisitak, lagunei zuzendutako eskutitzak… «Kartzela barruan edozein une eta euskarri da egokia idazketarako», aitortu du. Sormena garatzea erabakitzen duten preso gehienek bezala, Muñoari ere kosta egiten zaio espetxea ez den kontuez idaztea, «bertan bizipen asko daudelako». Baina ororen gainetik, burua okupatua izatea du xede preso eibartarrak, baita euskarari bere ekarpen txikia egitea ere. Berak, ordea, argi dauka non dagoen eta zer egoeratan aurkitzen den, horregatik argitaratu zuen lehen liburuari izenburu argigarria jarri zion: “Ametsen txokoan bizi naiz”.

Ekhiñe Eizagirre, poesian

Oso gaztetatik du idazteko zaletasuna Ekhiñe Eizagirre (Zarautz, 1984) preso politikoak. Txikitatik ekin zion egunerokoak, ipuinak, bertsoak, abestiak eta abarrak idazteari: «Idaztea maite nuen». 14 bat urterekin, baina, olerkigintzari heldu zion, eta orduz geroztik asko idatzi izan du. Gaur egun, berriz, eta oso boladaka bada ere, idazten jarraitzen du, «batez ere poesia».

Espetxeko egunerokotasunaren baitan denbora asko eskaintzen dio Eizagirrek sormena garatzeari, nahiz eta uste duen espetxeak ez duela zertan presoa horretara eraman. Kide ugari ezagutu ditu, eta dio, modu batera edo bestera, guztiek dutela sormenarekiko lotura: «Batzuek gutunak idazten jorratuko dute haien sormena; beste batzuek, aldiz, eskulanetan edo margotzen». Baina gaineratu du egoera ezberdina dela presoa dagoen espetxearen arabera. Hala ere, nabarmendu du baliabide eskasia dagoen kasuetan irudimenak bere papera jokatzen duela eta inprobisazioaren bidetik emaitza «imajinaezinak» lortzen direla: «Egur-puska edo ahuakate hezurrekin egindako zintzilikarioak, kartoi puskekin txabola atontzeko egindako apalak, eta abar».

Sormenak, Eizagirreri, modu ezberdinetan eragiten dio. Lagundu diezaioke amorrua eta emozioak kanporatzen, lasaitzen edo denboraren astuna arintzen, «baita lau pareta artetik ihes egiten ere. Plazera ematen dit –jarraitu du– kideen sormen lanak ikusteak eta nireak haiekin konpartitzea gozamen handia da». Zail egiten zaio espetxea ez den kontuez idaztea –espetxean izanik espetxeaz idaztean bertako errealitatea islatu eta salatu nahi izaten dute–, baina horrek, modu berean, lagundu ere egiten diola adierazi du: «Sabel barruko garratza kanporatzen laguntzen dit, horrek hustuko nauelakoan».

Jon Tapiaren autodefentsa

Oroitzapenetan oinarrituta hitz egiten du Jon Tapia zizurkildarrak. 2005etik da aske –22 urte espetxean igaro ostean–, eta 1999an argitaratu zuen “Gartzelatik” poema eta bertso bilduma. Beste askoren gisan, kartzelako kontua du idaztearena, nahiz aurretik bertso-paperak edo olerkiak bezalako espresioak oso gustuko zituen.

Kartzelak eraman zuen Tapia sormena garatzera: «Berehala ohartu nintzen zein den espetxe-sistemaren funtzioa euskal preso politikoekiko: errepresio itogarrian eta mendeku jarreran oinarrituta dagoela eta, nola ez, gu pertsona bezala deuseztatzeko tresna dela». Hori horrela, halabeharrez, autodefentsa mekanismo bezala ekin zion idazteari. Aipatu egoeran zail egiten zitzaion, tarteka bazen ere, goibelaldiaren zulo beltzean ez murgiltzea: «Beraz, zulo horretatik ateratzeko, autodefentsa-sistemari heldu behar zio, halabeharrez. Esaten nuen –jarraitu du–: ‘Gorputza kartzelan, baina nire gogoa eta pentsamendua Euskal Herrian’. Animo horrekin aurrera begira jarri eta gogoz ematen nion idazteari».

Era berean, pentsatzen zuen hori adierazteko bitartekoa zuen idaztearen artea Tapiak: «Nire militante kontzientzia, nire herrimina eta nire ametsak ez zeuzkatela preso, alegia». Eta gainerakoen gisara, zertaz idatziko eta kartzelaz, «batez ere lagun-minen kategorian dituzunekin. Zoragarria izaten zen horietako bateren baten gutunak jasotzea». Bestalde, Estatu frantsesean preso zituzten hainbat kiderekin ere harreman zuzena zuen zizurkildarrak. Horrela ezagutu zuen egungo bere bikotekidea; biak preso zirela gutun bidez ezagutu zuten elkar.

Kartzelatik irten ostean, ordea, ez du idazten jarraitu. «Nire burua ez daukat idazleen kategorian, ezta pentsatu ere! Horretarako dohain bereziak behar dira izan, eta nik gabeziak baino ez dauzkat alor horretan», azaldu du. Ez idazteagatik, preso diren kideei ere ez diela idazten aitortu du, atsekabez eta amorruz. Baina barruan dauden guztiak gogoan dituela aldarrikatu du: «…eta gaurko gau ilunak, otoi dagio ilargiari; Egun Berria etor bekion, Gure Herri Zaharrari».

Mikel Antza, hitz egiteko idatzi

Gainerako sortzaile gehienak bezala, oso gaztetatik izan du Mikel Antzak (Donostia, 1961) ere idazteko grina: «Unibertsitatera joan ordez idazle izan nahi nuela esan nion aitari. Aholkatu zidan hobe nuela karrera bat hastea, idazteari utzi gabe, hartuko nuela erabakia aurrerago». Baina bizitzaren joan-etorriek moztu zioten idazketarekin zuen harremana: «Une batean ezinezkoa egin zitzaidan nire sorkuntzarako grina eta Euskal Herriaren askapenaren aldeko borroka bateratzea». Espetxeak, ordea, berriro jarri du harremanetan idazketarekin: «Atxilotuz geroztik, isolamenduan nindutela, idaztea bizirik irauteko borroka-tresna bihurtu zitzaidan».

Idaztea espresio bide bat da berarentzat, mundua ikusten duen modua azaltzeko eta besteei erakusteko aukera ematen diona. «Idaztea hitz egiteko modu bat da niretzat», adierazi du. Espetxean den heinean, gainera, askatasun gabezia den «eraso jarraitutik» aldentzeko balio diola gaineratu du: «Lau pareta artean itxita egotea izugarria da. Gizakia ez dago horretara egina». Hori hala, dio egoera horretan dagoen presoarentzako sorkuntza ihesbide ez ezik, ihesaldi ere badela.

«Kartzela ez da ezertarako espazio egokia», dio, «norberak sortu behar ditu espazio egokiak idazteko». Agian, despistatzerako orduan distrakzio gutxiago daudela onartu du; baina, bestalde, kartzelari aurre egiteak energia handia eskatzen duela azpimarratu du: «Gainera, nik beti uste izan dut sormen artistikoa talde giro batean, jendarte giro batean, herri giro batean egiten den zerbait dela; eta hori da kartzelak ekiditen duena».

Lan ugariren egilea da, baina ez du bere lanen arteko sailkapenik egitea atsegin. «Beraz, ez dut ezberdintasunik egiten kartzelan idatzitakoaren eta atxilotu aurreko idazlanen artean. Gainera, ez naiz hierarkia eta sailkapenak egitearen batere zale».

Markel Ormazabal eta denbora

Markel Ormazabalek (Donostia, 1982) bazuen esperientziarik idazketarekin espetxeratua izan aurretik. Dio, eskolak bezain beste, militantzia politikoak trebatu duela: «Jarduera honi lotutako idazketan aritu izan naiz bereziki, baina baita zutabegintzan ere». Espetxean zeneko garaiak oroituz, adierazi du presoak sormena behar duela garatzen duen nekeari aurre egiteko: «Mendean hartzeko dago egina kartzela; eta horretarako, lehenik, preso harturiko pertsona nekatu egin behar da, akitu, gorputz otzan eta ideia propiorik gabeko bihurtzeraino».

Dio kartzelak bere helburuak lortzeko diziplina eta denbora jakin bat jarriko dituela, «eta hartan datza presoaren borroka behinenak: nola lortu norberaren denboraren gaineko erabaki ahalmena? Sormenaren bidez, denbora eta autonomia propioa irabazi ditzake presoak». Denbora hori, gainera, inolako erraztasunik emango ez dizun espazio batean irabazi behar dela gaineratu du: «Bitartekoak mugatuak dira oso: orri zuria maiz luxuzko produktua da, boligrafoak ere hainbat isolamendu modulutan erditik ebakiak dira, miaketen jomuga dira hizkiak eta orrialde zirriborratuak…».

Baina kartzelak adierazpenari mugak ezartzen dizkion arren, azpimarratu du Ormazabalek askotariko lengoaiak erabiliz eman daitekeela aditzera gatibutzaren esperientzia. «Kartzelako sorkuntzaren bitartez presoak ahotsa gorpuzten du, eta gizarteak nahiz espetxeak ukatu dion hitza eta nortasuna aldarrikatu», adierazi du. Hori hala, espetxean gatibutzari aurre egiteko idazten dela nabarmendu du, «eta horixe da sorkuntza lanak itzalpean dagoenari egiten dion ekarpen baliotsua».

Jon Gaztelumendi: Egoera leunduz

Jon Gaztelumendik (Errenteria, 1961) perspektiba luzez begiratzen dio espetxean igaro zuen denborari eta urte horietan idazteko izan zuen ohiturari. Gaztetan idazlan batzuk egin arren, dio espetxean sartzearekin batera hasi zitzaiola idaztearen errotarria mugitzen. Denbora zuen, eta denbora hori antolatzeko beharra, kartzela bakoitzeko bizi-baldintzek uzten duten modura: «Eta sormenak hor aurkitzen du bere lekua; jartzea da, hari batetik tiraka hasi eta horretan jardutea».

Sormenak, ordea, denbora eskatzen du, eta espetxeak eman zion Gaztelumendiri kanpoan ez zuen denbora hori. Bestalde, sormena garatzeko, espetxeak «atmosfera berezi bat» eskaintzen duela gaineratu du: «Ez da soilik aparteko mundu surrealista bat; hitz egiteko joko asko emango luke». Ekite hori, gainera, alde guztietara lagungarri izan zuela azpimarratu du: «Sormen prozesuak atal asko ditu, eta ariketa horietan guztietan murgiltzean abstrakzio egoera batean sartzen zara; kartzelan zaude baina kartzelak ez zaitu».

Bere espetxeko igaroaz oroitzen duenaren arabera, kartzelan bizitzea oso agresiboa da. Zentzu horretan, arlo psikologikoez gutxi hitz egiten dela nabarmendu du, eta, horregatik, kartzelan kartzelaz idaztea –egoera mingarrienetatik gertaera komikoetaraino– oso lagungarria dela dio. Espetxetik ateraz geroztik jarraitu du boligrafoa hartu eta orri zuriaren aurrean jartzen, baina beste era bateko idazlanak osatuz.

Itziar Plaza: Esna ametsetan

Sormena, idaztea ez ezik, margotzea ere bada, eta horretan dihardu Itziar Plazak (Bilbo, 1982). Amarengandik jasotako dohaina dela dio berak, preso izanik gehiago garatzeko aukera izan duena. Garatu, espetxeko pareten artean bizirik irauteko garatzen duela dio, espetxeak egunero erakusten dion paisaia grisari aurre egiteko: «Egunero panoramika bera ikusteak eta mugaz josita egoteak ondorio kaltegarriak eragiten dizkio presoari».

Eguneroko paisaia grisei aurre egiteko margotzen du, beraz, Plazak. Eta aurre, ametsekin egin dio aurre egunerokotasun monotonoari: «Espetxeak lapurtzen dizkigun egoera guztiei aurre egiteko amets egin behar dugu. Lehen ere egiten nuen amets, noski, lo egiten nuenero. Baina espetxean ametsak esna nagoenean datozkit bata bestearen atzetik, eta eskerrak!». Amets egiteko aukera emateaz gain, margotzeak barrutik bizirik dagoela adierazten dio Plazari: «Espetxeak, beste hainbat helbururekin batera, gizatasuna suntsitzea bilatzen du. Horren aurrean, gizaki egiten gaituzten emozioak eta sentimenduak adieraztea funtsezkoa da».

Ametsetan egin, bizirik sentitu eta… espetxetik irteteko aukera eman. Marrazketak ematen dion beste irtenbideetako bat, «irudimenak limiterik ez baitu». Espetxetik irten ez soilik fisikoki, baita mentalki ere, marrazkien bitartez barruan giltzapeturik dituen sentimenduak kanpora ditzakeelako, «gainetik zama bat kenduko banu bezala. Marraztea komunikatzeko bitarteko bat da –jarraitu du–. Ez du zertan besteekin komunikatzeko izan behar, bereziki norbere buruarekin komunikatzea garrantzitsuagoa dela esango nuke».

Oier Andueza, espetxetik ihes

Espetxeratua izatearekin batera hasi zen Oier Andueza (Durango, 1975) margoekin esperimentatzen: «Geroztik, etengabe aritu naiz pintura krema margoa hatzetan hartu eta paperak zikintzen». Modu horretan, esan daiteke espetxeak eraman zuela Andueza sormena garatzera. Dio bertako egunerokotasuna oso mugatua eta monotonoa dela, «eta bertatik ateratzeko beharra izaten dugu. Nik –jarraitu du– orduak ematen ditut margotzen, normalean bazkalostean hasi eta arratsaldean zehar. Espetxetik ihes egiteko behar horrek irudimena garatzera narama, beraz, baita sormena ere».

Baina hainbat oztoporekin aurkitzen da durangarra: «Batzuetan materialak sartzeko arazoak izaten ditut, Teixeiron adibidez. Aranjuezen ere mihise txikiak soilik sartu ahal nituen». Margotzeko orduan begiradei erreparatzen die batez ere: «Ehun paisaiek baino askoz gehiago esaten didate». Espresioak bilatzen ditu, eta inoiz liburu edo argazki batean zerbait iradoki dion begiradaren bat ikusiz gero hura paperera eramaten ahalegintzen da.

Orain gutxi arte erakusketa bat izan du Hernaniko Biteri kultur etxean. «Ez nuen sekula pentsatu erakusketa bat izatera irits nintekeenik. Niri zerbait esaten didaten irudiak jendearekin konpartitzeko aukera eman dit, nire ihesaldiek eraman nauten leku desberdinak jendearekin konpartitzekoa», dio erakusketaren harira. Era berean, jende askoren iritziak jasotzeko aukera izan du, modu batera edo bestera helarazi dizkiotenak: «Oso eskertua nago horregatik».

Ataramiñe, presoen sormen lanen bozgorailu

Ataramiñe euskal preso politikoen artean literatura sustatu eta haien lanak zabaltzeaz arduratzen den elkartea 2002. urtean jaio zen. Bi pertsonen arteko koordinazio lan baten ondorioz egiten du aurrera, baina ezin da ulertu Ataramiñeren jarduna presoek, euren senideek eta lagunek edota herrietako elkartasun sareek egiten duten ekarpenik gabe. «Guztion artean egiten dugu lan, lan kolektiboa da; presoen mundu hau ez dago bestela ulertzerik», diote koordinatzaileek.

Batez ere, presoek –eta batzuetan iheslari eta deportatuek– eginiko lanez osatutako urtekaria argitaratzeaz arduratzen da elkartea: bertsoak, poesia, hausnarketak, kontakizunak, margolanak… Baina euren asmoa ez da presoen sorkuntza lanak eurek argitaratzea: «Ez dugu ghetto bat eratu nahi presoen inguruan. Euskal presoek han eta hemen argitaratutako liburuak kaleratzen dira urtero, Ataramiñez aparte». Diote, euren helburua plataforma bat eskaintzea dela, presoei bururatzen zaien hori argitaratzeko. Era berean, hitzaldiak edo errezitaldiak ere antolatzen dituzte: «Herrietako presoen aldeko ekimenak izan ohi dira».

Atalak: aldizkariak, Ataramiñe, presoak

[Ortzadar] Sormena ihesbide

2016 7 urtarrila

→ Ortzadar 431 zenbakia

Sormena ihesbide

Jonebati Zabala

Hogei bat euskal presoren sorkuntza lanak argitaratu ditu Ataramiñek, urtero legez. Margolanak, poesia, bertsoak, komikiak zein bestelako idatziak topatu daitezke aurtengo argitalpenen artean

Barnean daukadan mundua ez da barnean naukan gelan kabitzen”. Joseba Sarrionandiaren aipu horren bidez azaltzen du espetxeko sorkuntzaren balioa Oier Gonzalez Ataramiñe elkarteko kideak. “Barne mundu hori elikatzeko bitartekoa da sorkuntza, kartzelan bizirauteko bidea, bai fisikoa, intelektuala zein emozionala”. Berriro ere Sarrionandiari helduta, Ruper Ordorikak musikatutako Galtzetan gordetzeko koplak olerkiaren zati bat gogoratu du Gonzalezek: “Zaindariak paper bila ari dira zeldetan”. Hau da, zaindariak ez dabiltza dinamita edo arma bila, paper bila baizik. Horrek sormenari “balio berezia” ematen diola uste du Ataramiñeko kideak.

Euskal preso politikoen sorkuntza lanak argitaratzen ditu urtero Ataramiñek. 2002an kaleratu zuten lehen bilduma, presoen egoera modu ezberdin batean azaleratzeko helburuarekin. “Lan hauen bitartez, espetxearen ertzak mahaigainera-tzen dira, sortzaile-presoaren ikuspegitik betiere. Kartzelan ditugun lagun eta senideen kronika intimo antzeko bat aurki daiteke liburotan, letraz nahiz irudiz”, diote elkartetik. Dena den, esan beharra dago espetxeko sorkuntza betidanik egon dela. Literatura mota hau “Euskal Herriari oso lotuta” dago, Gonzalezen ustez. Hain justu, euskal literaturan imprimatu zen lehen olerkia ere ziega batean idatzia izan zen: Bernat Etxepareren Kantuia.

Urtekaria eta liburu bi dakartza aurtengo uztak. Batetik, Ataramiñe’15 urtekarian, 18 preso sortzaileren lanak batu dituzte. Bertan, margolanak, poesia, bertsoak, kronikak zein bestelako idatziak aurki daitezke. Euskarazkoak dira lan gehienak, baina frantsesez eta gazteleraz sortutakoak ere badaude. Bildumari dagokionez, Gonzalezek dio orain arteko produkziotik ezberdintzen den elementu bat azpimarratu beharra dagoela. “Liburuan hari bat dago, Zarautzeko Ekhiñe Eizagirreren lanak zeharkatzen du bilduma osoa. Bere hitzaurrean zentzu bat ematen dio sorkuntzari. Bertan, zaintzak aipatzen ditu Eizagirrek, kideekiko edo zaintzen gaituztenekiko zaintzak, asetzeko sorkuntza”.

Bestalde, emakumearen ahotsaren presentzia ere nabarmena da aurtengo koadernoan. “Bilduman zehar aurki dezakegu espetxea badela patriarkatuaren aberrazio bat; espetxe osoa egitura maskulinoa da. Gizonentzako egindakoa eta gizonak zigortzeko sortutako instituzioa da, eta bertan emakumeak bereziki zapalduak daude”. Salaketa horri eutsiz, berezitasun bat gehitu zaio urtekariari, “erotika femeninoaren presentzia”, hain zuzen, non “emakume gorputz ahaldundu” bat azaltzen den. Orain arte egon izan da erotika maskulinoaren produkzioa, baina kartzelan femeninoaren produkzioa “oso txikia” izan dela kontatu du Gonzalezek.

Urtekariaz gain, beste lan bi argitaratu ditu Ataramiñek. Lehena, Mikel Orbegozoren Ilargiraino da, Preso nago komiki bildumaren hirugarren alea. Oraingoan burdinen beste aldera jarri da begira sortzailea, eta senideak ditu gai nagusi, euskal preso politiko baten senide izatea zer den azaltzen duelarik presoaren beraren ikuspuntutik. Liburuaren aurkezpenean, Orbegozoren amak kontatu zuen hasieran kosta egin zitzaiola gaiari heltzea. “Bere buruaz barre egiteko sekulako gaitasuna dauka, baina besteen gaineko umorea, hainbeste maite dutenen gaineko umorea errespetuz zelan egin…”. Gonzalezen aburuz, “ondo baino hobeto” atera da ataka horretatik Orbegozo, “ez baita fribolitateetan erortzen eta bere tokian jartzen baitu bakoitza”.

Joseba Arregi Erostarberen Burdin elorri arantzetan da azken lana. 1992an atxilotu zuten Arregi, eta ordutik margotu dituen olio eta testuak jaso dituzte liburuan. Bere bikotekideak aipatu legez, atxilotu aurretik bere testuinguruarekin oso lotuta zegoen pertsona zen Arregi, eta “bapatean eremu lau batera heldu zen”. Eremu lau horretatik estimuluak ateratzeko sorkuntzak paper garrantzitsua izan du eta, beraz, “biziraupen estrategia” ere izan dela kontatu du Gonzalezek. Espetxean gertatutakoak eta amestutakoak “berezko duen xumetasunetik” margotu eta idatzi ditu Arregik: atzean utzitako lagunak, paisaiak eta bizitza.

Atalak: aldizkariak, Ataramiñe, PDF

Joseba Arregi Erostarbe, “BURDIN ELORRI ARANTZETAN”

2015 25 abendua

Burdin elorri arantzetan… denbora jorratzen
Joseba Arregi Erostarbe Azpilleta
2015
Idatziak / Marrazkiak
Neurriak: 20 x 20 zm.
102 orrialde.

>> PDF formatuan
>> ON LINE irakurtzeko
>> e-book eta beste formatu batzuk

Nire mundua labirinto bat da. Ehundaka ate ehundaka sarraila, ehundaka kamera, dozenaka alarma eta mila ertz, mila izkina, mila txoko. Iluntasun ugari, ekiaren zeru gutxi eta naturarik deus ez! Labirintoan sartzen dena galdu egiten da, desorekatu. Hemengo labirintoan ez. Badakizu nora mugitu behar duzun 8:30ean, berriro itzultzeko.

Erietxera joateko zazpi ate irekiko dizkizute banan banan, beste hiru ate han barnean, eta beste hainbeste itzultzean. Gero, 10:30ean, kiroldegira; berriro laberintoan itzulika, arropaz edo zapatilaz aldatua. Ordu bat eskasera, berriro itzuli! Labirintoko ertz, izkin, espazio, txoko, alde guztiak markatuak daude. Kontrolatuak gaude gu ere, gure burua eta memoria izan ezik. Tarte bat irekitzen delarik, zeru zati bat agertzen da, ideia bat, ilusio punttua… Leiho bat agertzean, norbait ikusten dugu; nor ote da? Pentsamendua lanean ari da. Hori ezaguna da! Hori berria da! Hori, hor, takillan dagoena, simpa da. Bestea, sasikumea…

Gure labirintoa puzzle bat da. Mila zati ditu, denak ezberdinak dira, eta ez zara galtzen. Oraingo aldian nagoen bunker honek baditu ehun metroko pasilloak; labirinto, modulu, ingreso, lokutorio, kiroldegi, futbol zelai, zine areto, kulturgune, erietxe, sukalde, mantenu eta segurtasun edo isolamendurako bidean; eta, erdi erdian, dorre erraldoi begiluzea! Pasillo horiek gure ikusmena engainatzeko eginak daude. Dotore mantentzen dituzte, preso sozial bolondresei esker, olibondo, pinu, larrosa, iturri, landare, lore, labanda, ezki, hortentsia, belardi, ezkai, krabelin eta bestez jantzitako lorategi eder bat bailiran…

Baina ez dago denborarik horretaz pentsatu eta jardinaz disfrutatzeko, ziztu bizian igarotzen ditugu pasillo horiek. Labirintoaren zati dira. Gu engainatzeko eginak. Alboetako hormak, kanpoko kaleak eta mendiak bezala margotuta daude. Ilusio faltsua eskaintzen dute horma horiek. Pasillo horietan urdinak daude, aingeru zaindariak, “kaleko trafikoa” gidatzen: “¿De qué módulo viene usted? ¿A qué modulo va usted? ¿Cómo se llama usted? ¿Qué módulo tiene usted? ¡Un parte por coger una rosa!”. Donostiako kaleetan ere, 1960an, jendearen trafikoa zaintzen zuten: “¡A usted le pongo una multa por pasar el semáforo en rojo!”.

Labirintoa da nire mundua. Puzzleak, ertzak, bazterrak, txokoak, dena dago bistan.

Dena dago kontrolpean. Urtez urte bildutako esperientzia dute gainean, labirintoan inor galdu ez dadin, inor aspertu ez dadin. Estiloa aldatu diote. Itxura ere hobea du lehen baino. Arauak, ordea, aldatu egin dituzte, eta gaur egun bizirik irauten badugu, kondena guztia bete arte ez dugu askatasunik izango.

Joseba Arregi Erostarbe

Joseba Arregi Erostarbe, marrazkiz marrazki.
Jokin Urain

Kartzelan nola bizitzen ote den, nola irauten den… ez dakit zenbatek ez ote didan galdetu. “Eta ondo atera haiz, gainera” esan izan dit zenbaitek, harridura zintzoz seguru asko, eta niri bezala galdetu eta esango zieten beste hainbati. Ez dakit modu zientifikoan azaltzen kartzelari zelan egiten zaion aurre, zelan irauten den urteak eta urteak. Dakidana eta ikasi dudana da bakoitzak bere moduak dauzkala egunerokoan aurrera egiteko, ez erotzeko eta ez erortzeko. “Noizbaiten askatzen nautenerako” baino, “gaurko” eta “biharko” plan txikiak egunero egitea eta horretan konstantzia izatea da, esango nuke, kartzelak berak irents ez zaitzan metodoa.

Batzuek ikasketak egiten dituzte, beste batzuek kirola, irakurri… Ikasketak burutzea preso askoren ekimen diziplinatua da kartzelan, eta kaleratzen garenerako prestatzea izan daiteke helburu. Kalean ere etorkizun den gerorako prestatzea izaten baita ikasketak egitea. Baina kasu gehienetan urruti xamar ikusten den egun horretarako prestatzea baino helburu hurbilagoa betetzen dute preso gehienentzat. Eta ikasketak egiteak bezala eskulanak egiteak, margotzeak berak.

Lehen ere egina dago Josebaren hainbat marrazkiren azterketa, “Kartzelako Leihotik” (Ataramiñe) liburuan, marrazkiaren azalpenak ere hor daude kasu askotan, eta beste liburu bat beharko litzateke hor agertzen ez diren margolan guztiak aztertzeko edo bakoitzari komentariotxo bat egiteko. Marrazki hauek kate-begiz kate-begi osatzen duten historia narratiboaz harago, bada Josebaren marrazkigintzan nabarmena iruditzen zaidan aspektu bat: bere ingurua margotzen du: inguru afektiboa, inguru geografikoa, inguru kulturala… Inguru hori margotuz eraikitzen ditu bere zutabeak, bere sostengarriak, hasiera batean agian inkontzientean zerabilen eta bizi beharrak eta bizinahiak erakusten zion iparrorratzari jarraituz.

Margotzea, adierazpide piktorikoa alegia, Josebaren bidea egiteko modua da, espetxea eta berak suposatzen duen guztiari aurre egiteko modua. Bere ariketa piktorikoa ez da garatzen soilik helburu artistiko baten bila, ez doa koadro perfektuaren bila. Badu funtzio gauzagarriago bat, koadroz koadro, marrazkiz marrazki lortzen duen funtzio bat: traba eta muga guztien gainetik bere bidea urratuz, edozein gizakirentzat orokorrean, eta frantziar edo espainiar espetxeetan gatibatua den euskal militante batentzat batik bat, egoera horrek suposatzen duena gainditu eta irabazle – espiritualki bere burua berrosatu eta kartzela ia abstrakzioraino gutxietsi – sentitzea.

Oroimineko geografia oso presente dago Josebaren marrazkigintzan. Behin eta berriz jotzen du bere herriko, etxeko, bere oroimenean oso kuttun eta hurbileko zaizkion motiboetara. Hortxe ageri dira jaiotetxea eta etxekoak, auzoak eta auzotarrak. Horiek margotuz berpiztu egiten du, presentera ekarri eta nolabait erreal bihurtu alegia, urruti eta faltan duena; gogoan duen espaziora joaten da marraztean. Espazio horretan aurkitzen ditu mendi edo ibaiak, zelaiak, herriak, baserriko ataria, zakurra, artaldea… Eta udazken-neguko koloreen artean usoak eta oilagorrak nola ez topatu! Baina paisaiak ez dira etxe ingurukoak soilik; hortxe daude etxetik ihes egin behar izan zuenetik ezagutu, miretsi eta bere ingurutzat hartu dituenak ere. Esan liteke folioa edo lientzoa urratuz doala, arian-arian memorian duen paisaia azaltzen zaion arte.

Jendeak, pertsonek, leku handia dute Josebaren espazio piktorikoan. Etxekoak eta auzokoak, burkide eroriak, lagunak, espetxean kide dituenak, behin eta berriz ageri dira. Zentzu horretan, norbanakoz norbanako, gizarte oso bat margotzen du, bere-berea duen gizartea, hurbil-hurbilekoa sentimentalki. Espetxeetan ikusi duen gizartea ere margotu du, euskal presoetatik haratago drogaren eta endekamenduaren izurritean bizi direnen gizartea.

Baina esango nuke margotzen dituen pertsonen artean leku oso nabarmena eta berebizikoa dutela emakumeek. Hor daude ama, neska-laguna, lagunak… Arestiren aitaren etxearen metaforari, amaren suaren metafora gehitzen zion euskal pentsalari batek, amaren su hori delako etxeari zutik eta bizirik eusten diona. Eta iruditzen zait bete-betean esan litekeela horixe Josebaren etxe afektiboari dagokionean. Ama margotzen duenean, etxeko emakumeak edo lagunak margotzen dituenean, bere margoetan neska-laguna (bera ere ama; seme alabarik izan ez arren emakume guztiak baitira nolabait ama) behin eta berriz presente dagoenean, bere mundu afektibo hori hauspotzen ari da, etxeko suari indar ematen ari da. Bere etxe afektiboaren sua, bihotza eta zutabe nagusia ere bada ama.

Espetxea bera da Josebaren beste motibo piktorikoetako bat, nahiko errekurrentea gainera. Batzuetan kanpotik begiratuko dio espetxeari, bestetan patioa agertuko da, ziega, galeria… Eta xehetasun txikiak ere bai, horma gainetako txarrantxak edo ateetako sarrailak, esku-burdinak, jangelako mahaiak eta bandejak… “Geografia” hori margotzeak badu zerikusia lekukotzarekin, ikusten duen horren testigantza uztearekin; salaketa ere badago kartzelako drogazaleak eta miseriaren atzaparretan eroriak margotzen dituenean. Hala ere, kartzela, bai eraikuntza orokorra eta bai kartzelaren barrunbeak – munstroaren, izuen gordelekuaren erraiak -, margotzen dituenean, kartzela eta kartzelak suposatzen duena desegite saioan ari da etengabe. Margotuz desegiten du kartzela, ingurua ixten dion eraikin zatar hori. Behin eta berriz margotu-desegin beharreko espazioa du espetxea, goizero ekin beharreko zeregina du, ezin utzia; 14munstroa hortxe ageri zaiolako goizero, egunero, gauero; ziega margotuz desegiten du ziega, hormak edo txarrantxak margotuz eraisten ditu itxiturak, barroteak margotuz irekitzen ditu leihoak, sarrailak margotuz zabaltzen ditu ateak.

Izuen gordelekuan konstantzia nekagaitzean arituz munstroa gainditu duenaren keinua eskaintzen digu Josebak margo hauetan.

Hau guztia esanda ere, ez dugu agian asko esan, batzuentzat gehiegi igual esan dugu baina. Begiraleek ikusiko dute eta esan beharko dute zer ageri den euren iritziz.

2015eko urria

→ Kartzelako leihotik

/ literatura koadernoak / ataramiñe / literaturakoadernoak.org /

Atalak: Ataramiñe, katalogoa, liburuak, PDF, presoak

Ataramiñe’15

2015 25 abendua

Ataramiñe’15
Euskal errepresaliatu politikoen literatura koadernoak
2015
Neurriak: 15 x 21 zm.
210 orrialde.

Azaleko irudia: Itziar Moreno Martinez

>> PDF formatuan
>> ON LINE irakurtzeko
>> e-book eta beste formatu batzuk

Ataramiñe’15

Ekhiñe Eizagirre Zubiaurre Hitzaurrea
Frantziako espetxetan Instantziak
Jon Mintegiaga Oiarbide Lagunei zuzendutako hitzak eta bestea
Fernando Alonso Abad Mapa de cicatrices
Mikel Antza 337 segundo bizi eta besteak
Marixol Iparragirre Guenetxea Ce qui m’aide à tenir eta besteak
Alfontso Etxegarai Atxirika Desde la orilla eta beste bat
Ekaitz Sirvent Auzmendi Olerkiak
Ibon Muñoa Arizmendiarrieta Bertsoak
Josu Ginea Sagasti Txope izkutua eta besteak
Xabier Aranburu Muguruza Bertsoak
Kerman Urizar de Paz Zu berriz ikustean eta besteak / Marrazkiak
Aletxu Zobaran Arriola Marrazkiak
Mikel Orbegozo Etxarri Marrazkiak
Gorka Lupiañez Mintegi Marrazkiak
Itziar Moreno Martinez Marrazkiak
Joseba Galarraga Arrona Marrazkiak
Xabier Aranburu Sagarminaga Marrazkiak
Oier Andueza Antxia Marrazkiak
Ekhiñe Eizagirre Zubiaurre eta Itziar Plaza Fernandez Olerkiak-bertsoak eta marrazkiak

Hitzaurrea

Hitzaurre hau idazteko eskatu zidatenean, espetxealdiaren eta sorkuntzaren inguruan hausnartzeari ekin nion. Burura etorri zitzaidan lehen erreferentzia azken bi urte eta erdian ezagutu ditudan kideak izan ziren. Era batera edo bestera, guztiek dute -edo izan dute- sormenarekin nolabaiteko harremana, norbere beharrizanei, gustuei, baldintzei egokitutakoa.

Ezagutu ditut margolariak, bakoitza bere unibertso propio eta bakarrarekin, pintzelak eta margoak borroka tresna bilakatu dituztenak. Orri edota oihal zuriak, ideia, aldarrikarrikapen, amets, bizipen, gorputz, emozioz lehertzen direnak, pintzelak marraz marra, puntuka zein trazuka astinduz, fikziozko errealitate paraleloak sortzen dituztenak.

Gurutzatu ditut jostun abilak tela zatiak josiz, artilea pazientziaz korapilatuz, negua ez ezik, denboraren astuna epeldu eta samurtzeko moduko buruko, manta, jertse, bufanda, txapel, panpin eta beste egindakoak. Baita hitzak elkar jostea eta haiekin jolastea maite duten hainbat kide ere, hizki zopa litrotan murgilduta, ezleku garratz honen esentzia ustela azaltzen lanak hartzen dituztenak, hitz goilarakada bakoitzean, irakurleari zapore desberdin bat eskaintzeko gai direnak. Zapore gozoak batzutan, gazi edo garratzak beste askotan.

Mila ertz, erabilera, zentzu eta helburu izan ditzake sorkuntzak. Nire kasuan, bertso edo olerki bat idatzi behar dudan aldiro, buruko hizki zopetan murgiltzeak emozioak lurruntzeko aukera ematen dit. Izkiriatutako hitzen bidez kanporatzen ditut pozak, minak, amorruak, desirak, nahiak, ezintasunak, kezkak eta beste horrenbeste. Dudarik gabe, lau hormen arteko ihesbide paregabea da presoarentzat sorkuntza, hitz, hatz mami zein koloreen bidez iruditegi eta paisaia berriak amesteko ez ezik, biziarazteko gaitasuna ematen diguna; horregatik ere plazer iturri.

Plazer iturri, gure gorputzen baitan mina eta ezinak ez ezik, fantasiak, gozamenak eta desirak bizi bizirik ditugulako. Sexua zein afektua horren zigortuak, ukatuak, estigmatizatuak ditugun espazio “sakratu” honetan, gure imaginarioaren eta esperimentazioaren bidez, inposatutako mila muga gainditu ditzakegulako.

Espetxeko bizipenak eta sentipenak ez ezik, zaintza eta maitasuna partekatzeko aukera eskeintzen digute gure sorkuntzek egunerokoan fisikoki ondoan izan ez arren, espetxealdiak irauten duen denbora luzean zaintzen gaituzten senide, lagun eta maitaleei, herriari eta herritarrei, gure eskertza adierazteko modua. Dela herriko festetarako bertso batzuk idatziz, gurasoei zintzilikario batzuk oparituz, gure txikientzako igarkizunak asmatuz… Bai, guretzat ezinbesteko helduleku diren horiekiko zaintza keinu, maitasun adierazpen ere badira gure lanak eta haiek ditugu, maiz, sorkuntza iturri.

Hitza, kolorea eta gorputzak borroka tresna eta kontzientzia akuilu dira gurean. Zer nahi dugun eta zer nahi ez dugun adierazteko modua ere badelako sorkuntza. Konpromisoa ere izan badelako, gatibu egonik ere, gure borroken, herriaren, gorputz eta bizitzen nolakotasuna zizelkatzeko tresna.

Aurtengo Ateramiñe kanpora begirako leiho izango da beste urte batez. Gure herrira, senide eta lagunengana gerturatzeko bidea. Gatibu gauzkaten euskal preso politiko guztiontzat, barrutik kanpora, garena, bizi duguna, sentitzen duguna, amesten duguna, borrokatzen duguna, gure egunerokoa, barroterik gabe, kristal edo sarerik gabe, gardenki bezain gordinki oihukatzeko zirrikitua.

Dudarik ez dut aurtengoan ere edukiz aberats datorrela ale berria. Edukiz aberats eta mezuz indartsu. Barruko minak ez ezik, mingaina zorrotz ateraz. Agurtu aurretik, besarkada estu iraultzaile bana bidaltzen dizuet bahituta zauzkaten gainontzeko kide guztiei, beste horrenbeste gure senide eta lagunei, zuri ere bai irakurle fin hori, eta, nola ez, proiektu hau posible egin duzuen den-denei.

Gozatu irakurketaz, eta denok etxean izan arte, eutsi tinko borrokari!

Fresnesko espetxetik, gure herria bihotzean

Ekhiñe Eizagirre Zubiaurre

JOSU URIBETXEBARRIA BOLINAGA
Arrasate, 1955 – Arrasate, 2015.01.16

Arrasateko Josu Uribetxebarriari

Harraparia poztu da Eperra hil zaigulako,
mortuak osasuna lazki kaltetu ziolako,
gorrotoak ospatu du desiratzen zuelako,
barreiaketa horretako eratu zutelako,
kideak tristaturik gaude ondradua zelako,
duintasuna zer den garbi erakutsi zigulako,
zerbait lasaitu gara kartzelan ez zegoelako,
azken hatsa maiteen ondoan eman duelako.

Eperra ez zaitez kezkatu zainduko dugulako,
plazak lehen lez euskaraz mintzatuko direlako,
utopia herrian hedatzen ari garelako,
goizero zeure ametsak berresten ditugulako,
amnistiaren zirria sentituko duzulako,
zeure izartxoak dir-dir gidatzen gaituelako,
Ama-Lurraren altzoan zoriontsu zaudelako,
gereziondoa mardul loratzen ari delako.

Ibon Muñoa Arizmendiarrieta

/ literatura koadernoak / ataramiñe / literaturakoadernoak.org /

Atalak: Ataramiñe, katalogoa, liburuak, PDF, presoak

Mikel Orbegozo, “ILARGIRAINO”

2015 25 abendua

Ilargiraino
komikia
Mikel Orbegozo
2015
Neurriak: 17 x 24 zm.
89 orrialde.

>> PDF formatoan
>> ON LINE irakurtzeko
>> e-book eta beste formato batzuk

Euskal presoen senide eta lagunei; bisitetara bidean errepidean bizia galdu dutenei; askatasunean bertopatu aurretik norbait galdu dutenei; osasun edo adinagatik beren senideak ikusi gabe luze daramatenei; preso eta senideek bizi dugun egoeraren berri eman eta salatzen dutenei; kideei; askatasuaren alde beren hondar alea ematen ari direnei, eta eman zutenei.

Guztiei maitasunez,

Mikel

→ PRESO NAGO
→ PRESO NAGO 2

/ literatura koadernoak / ataramiñe / literaturakoadernoak.org /

Atalak: Ataramiñe, katalogoa, liburuak, PDF, presoak

Zenbaki sariduna: 3834

2015 8 abendua

Zigor Merodioren eskultura zozketa -Durangoko Azokako Ataramiñe saltokia-

Atalak: Sailkatugabeak

[Info7] AUDIOA Durangoko Azokatik zuzenean: “Espetxe literaturan obra kanonikoak ditugu”

2015 4 abendua

Jokin Urain eta Jokin Mikel Fernandez, Durangoko Azoka @kalegorrian

ENTZUN: Espetxe literatura obra kanonikoak ditugu.mp3 (23.32 m)

→ info7: “Espetxe literaturan obra kanonikoak ditugu”

Espetxe literaturan obra kanonikoak ditugu

Sorkuntzak espetxean sekulako garrantzia duela esaterakoan bat etorri dira Gonzalez eta Urain. Aurten Durangoko azokan, preso politikoek idatzitako hainbat nobedade irakurtzeko aukera izango dugu, Ataramiñek 3 liburu jarriko ditu salgai, eta hor dago ere berriki ezagutzera eman eta auzolanean egindako Ametsen liburua. Jokin Urain eta Oier Gonzalezekin izan gara solastean.

Aurten hiru liburu jarriko ditu salgai Ataramiñek Durangon “ekoizten denaren laurdena soilik publikatu dezakegu” esan du gurean Ateramiñeko kide den Oier Gonzalezek.

Ataramiñeko bilduma eta baina aruten, euskal preso politiko eta iheslariek ere badute bertze ekoizpen bat. “Ametsen liburua”

Jokin Urainek aitortu digu, bere ametsa ere bete dela liburu honekin. Oier Gonzalez, aldiz, gaineratu du, garrantzitsua dela euskal preso politikoen inguruan hitz egiterakoan, ametsen inguruan ere hitz egitea, beti eman baitzaile militanteei alderdi irrazional bat, eta alde emozionala ez da landu. Eta Ametsen liburuak mahain gainean jartzen ditu emozio horiek.

Atalak: Ataramiñe, aurkezpenak

[Berria] Barrote artetik ihesean

2015 3 abendua

Ataramiñe elkarteko kideak eta preso sortzaileen senideak, Donostiako aurkezpenean. JON URBE / ARGAZKI PRESS

→ berria.eus: Barrote artetik ihesean

Barrote artetik ihesean

Ander Perez

Euskal presoen sorkuntza lanak argitaratu ditu, aurten ere, Ataramiñe elkarteak. Hiru argitalpen ondu dituzte, 20 sortzaileren lanak jasota

Kartzelatik ihes egiteko saihesbidea izan ohi da sorkuntza giltzapetua dagoenarentzat. Hala bizi izan du euskal preso askok ere; sorkuntzari heltzen diote, lau paretaren arteko unibertsoaren mugak zabaldu eta barrote artetik ihes egiten saiatzeko. Urtero, ziegetatik kanpora jaurtitako sormen lan horiek jaso eta argitaratu izan ditu Ataramiñe elkarteak. Aurten ere hala egin du, eta presoaren ihesbideaz harago, «beste buelta» bat ikusi du Oier Gonzalez elkarteko kideak uzta berriko lanetan. Norberarengandik harago doa sortzearen balioa: «zaintzen gaituztenen zaintzarako bitarteko gisa» ere erabiltzen da, kasu honetan, sorkuntza.

Orotara, hiru argitalpen kaleratu ditu aurten Ataramiñek, preso diren hogei sortzaileren lanekin. Joan den astean aurkeztu zituzten hiru liburuak, Donostiako Haziak herri dendan, eta Durangoko Azokan jarriko dituzte salgai, hala nola ohiko dendetan eta elkartearen www.literaturakoadernoak.org webgunean ere.

Ataramiñe’15 urtekarian jaso dituzte sortzaile gehienen lanak. Besteak beste, marrazkiak, olerkiak, bertsoak eta narrazioak barnebildu dituzte han. Euskarazkoak dira testu gehienak, baina badira frantsesez eta gazteleraz sortutakoak ere. Urtero kaleratzen du elkarteak bilduma, urte horretan sortutako lanaren uzta jasoz. Eta aurten bereziki nabarmendu dute emakumeen ahotsaren presentzia. Orain arte, «patriarkatuaren aberrazio eta esajerazio gisa» ageri izan da kartzela; orain, horri eutsi egin zaio, baina «berezitasunekin», Gonzalezek dioenez. Eta, batik bat, «erotika femeninoaren» presentzia nabarmendu du. Ekhine Izagirrek egin du koadernoaren hitzaurrea, eta, gainera, marrazkiak eta idatziak uztartutako atala ondu du Itziar Plazarekin batera. Aurkezpenean, gainera, Itziar Morenoren iruditegia ere nabarmendu zuten; berak egin du aurtengo liburukiaren azala.

Urteko kaieraz gain, beste bi sormen lan ere kaleratu ditu elkarteak. Horietako bat da Mikel Orbegozoren Ilargiraino komikia. Aurretik ere bi lan kaleratu ditu Orbegozok Ataramiñeren eskutik, presoen unibertsoa eta eguneroko bizitzaren erretratua eginez. Orain, ordea, barrura beharrean kanpora bideratu du kontakizunaren fokua: gatibuen senide eta lagunengan jarri du arreta; espetxera bisita egitera doazenengan, alegia. Eta Marian Etxarri Orbegozoren amak aurkezpenean esan zuen bezala, «pila bat kostatu zaio» lan hori egitea, «errespetu handia ematen ziolako, kanpoko jendea ez zuelako hain ondo ezagutzen».

Eskuz egindako marrazkiak dira kontakizunaren oinarria, eta Gonzalezek dioenez, «koloreen bitartez infinitura egiten du Orbegozok salto, senideak bere koloreekin laztanduz». Hain zuzen ere, presoen senideek astero-astero kartzeletara egin behar izaten dituzten bidaien erreferentzia dakar izenburuak: Ilargiraino. Eta Etxarrik dioenez, badu Pirritx eta Porrotxen Maite zaitut kantaren eragina ere.

Joseba Arregi euskal presoarena da argitaratutako beste lan bat, Burdin elorri arantzetan… denbora jorratzen izenekoa. 1992tik preso dago Arregi, eta ordutik egindako olioak jaso dituzte liburuan. Margolan bakoitzak piztutako gogoetekin, gainera, testua erantsi die sortzaileak irudiei. Gonzalezek dioenez, Arregik berak «bere pintura eta testuak oso xumeak direla aitortzen badu ere, lan bakoitzean badira detaileak, lan bakoitzean aurkitu daitezke autorearen perlak».

Atalak: Ataramiñe, aurkezpenak, presoak

[Bideoa] ILARGIRAINO komikiaren aurkezpena

2015 30 azaroa

Bideoan Marian Etxarri, Mikel Orbegozoren amak komentatzen ditu komikia egiteko prozesuaren gorabeherak.

Atalak: Ataramiñe, aurkezpenak, Bideoak, komikiak, presoak

[Aiaraldea] Aletxu Zobaranek egindako marrazkiak argitaratu ditu Ataramiñek

2015 28 azaroa

→ aiaraldea.eus : Aletxu Zobaranek egindako marrazkiak argitaratu ditu Ataramiñek

Aletxu Zobaranek egindako marrazkiak argitaratu ditu Ataramiñek

Aitor Martinez Ibarrola

2015ean argitaratutako liburuak aurkeztu ditu Ataramiñek. Hiru dira guztira: Ataramiñe’15, Ilargiraino eta Burdin elorri arantzetan. Lehenengoa urtekaria da, eta 18 preso eta iheslari politikoren lanak jasotzen ditu. Horien artean Aletxu Zobaran Saratxoko presoaren 5 marrazki daude. Bigarrena Mikel Orbegozoren komikia da eta azkenak Joseba Arregiren margoak eta testuak barnebiltzen ditu.

Aletxu Zobaran 2011n atxilotu zuten. Une hauetan zigorra Frantzian ari da betetzen, Lyoneko Corbas espetxean. Espetxean bertan marraztutako bost irudi jasotzen dira aipatutako bilduman, euskara, etorkizuna edota natura hizpide.

Liburuak urtero Ataramiñek argitaratutako euskal errepresaliatu politikoen literatura koadernoen barruan kokatzen dira. Horien bitartez espetxearen ertzak mahaigaineratu nahi ditu, betiere presoa sortzaile lanak egiten dituela. Marrazkiez gain, esperientziak, olerkiak… islatzen ditu Ataramiñek.

Atalak: Ataramiñe, aurkezpenak, liburuak, presoak

[Gara] Sormenak hormak gainditzen dituelako, 2015eko uzta aurkeztu du Ataramiñek

2015 28 azaroa

Argazkia: Jon URBE/ARGAZKI PRESS

→ Gara: Sormenak hormak gainditzen dituelako, 2015eko uzta aurkeztu du Ataramiñek

Sormenak hormak gainditzen dituelako, 2015eko uzta aurkeztu du Ataramiñek

Amalur ARTOLA

Besapean hiru liburu dituztela sartu dira Donostiako Haziak dendara Ataramiñeko kideak. Lehena, urtekaria, euskal errepresaliatu politikoen margolan, poesia, bertso, kronika zein bestelako idatziz osatutako koadernoa. Bigarrena, Mikel Orbegozoren «Ilargiraino!» komikia eta, azkena, Joseba Arregiren «Burdin elorri arantzetan… denbora jorratzen» margolan eta idatzi bilduma. Kanpotik barrurako eta barrutik kanporako bidea egiten duten lanak dira guztiak.

Zaila da urtero Ataramiñek egiten duen ahalegina deskribatzea; Ataramiñek, eta euskal preso politikoen senitarteko eta lagunek, horiek baitira hormen bestaldean daudenen sormenari ihesbidea emateko ezinbesteko konplizeak. Sorkuntza lau hormen arteko ihesbide paregabea dela esanez hasi zuten atzo, Donostiako Haziak herri dendan, aurtengo uztaren aurkezpena. Eta, hain zuzen, zentzu guztietan barrutik kanporako eta kanpotik barrurako bidea egiten duten hiru lan ekarri zituzten besapean: “Ataramiñe’15” koadernoa, Joseba Arregi Azpilleta-ren “Burdin elorri arantzetan… denbora jorratzen” eta Mikel Orbegozoren hirugarren komiki-liburua, “Ilargiraino!”.

Urtekaria da lehena, euskal presoek egindako margolan eta denetariko idatziak biltzen dituen koadernoa. Aurten, 19 sortzaileren kronikak, narrazioak, poesiak eta margoak dakartza, euskaraz, gaztelaniaz zein frantsesez, eta, elkarteko kide Oier Gonzalezen hitzetan, aurten emakumeen ahotsa inoiz baino indartsuago dator: «Espetxea egitura maskulinoa da, patriarkala, eta aurtengo alean emakumeen ahotsa indartsu ageri da, baita emakumeen erotika ere». Hitzaurrea Ekhiñe Izagirrek egin duela nabarmendu zuen eta, Itziar Plazarekin batera, olerkiak eta marrazkiak uztartuz burutu duten atala zein Itziar Modernoren iruditegia goraipatu zituen. Kontrazalera espetxe politikak aurtengo urtarrilean eraildako Josu Uribetxebarria ekarri dute, Ibon Muñoaren olerki baten bidez.

Nekane Basaurik, Arregiren bikotekideak, aurkeztu zuen “Burdin elorri arantzetan… denbora jorratzen”. Azaldu zuenez, euskal politikan gertatu diren aldaketak «itxaropenez» bizi izan dituzte eta, hala, kondenaren murrizketan pentsatuz Arregik azken hamarkadan egindako margolanen bilduma osatzea erabaki zuten. Hark espetxean 23 urte daramatzala eta mundu digitala arrotza egiten zaiola azaldu, eta bilduma ikusi zuenean «txundituta» geratu zela nabarmendu zuen Basaurik: «Hurrengo bisitara kolkoan 30 paper zituela atera zitzaidan, margolan bakoitzari idatzi bat egin ziola esanez», oroitu zuen, irribarrez.

Material hori landuta, Arregik munduaz duen ikuskera ematen du argitalpenean, aurretik “Kartzelako leihoak”-en egin bezala. «Izenburuak burdina eta naturaren arteko lotura egiten du; kartzelan daukate eta irudiok espetxetik at kokatzen dute», esan zuen Gonzalezek.

Mikel Orbegozo, bestalde, “Preso nago” eta “Preso nago 2” komiki-liburuetan hormaz barruko bizimoldea irudikatzetik begia murruen beste aldean finkatzera igaro da “Ilargiraino!” lan berrian. Bere ama, Marian Etxarri, izan zen liburuaren nondik norakoak azaldu zituena: «Beti presoei buruz idatzi du, eta orain bisitan goazenei buruz. Errespetua ematen zion lan honek eta maiz ordu biak arte egon da esna, lanean. Gu oso islatuak ikusten gara lan honetan». Izenburuarekin, bisitarien joan-etorriak eta distantziak gainditzen dituen maitasuna islatu nahi izan dituela ere gaineratu zuen: «Etxeratek azaldu zuen astero egiten ditugun kilometroekin ilargiraino iritsi gintezkeela. Eta badago Pirritx, Porrotx eta Marimotosen abesti ezagun bat, ‘ilargiraino eta buelta, maite zaitut’ esaten duena. Bi horiek uztartu nahi izan ditu».

Bestalde, elkarteko kide Mitxel Sarasketak lan hauek guztiek duten balioa goraipatu zuen: «Guk hartzen dugun ideia da presoak bizirik daudela. Lanotan sekulako adorea eta kemena adierazten dute eta kartzelatik daukaten bizitza ikuspegia erakusten digute».

Atalak: Ataramiñe, aurkezpenak, komikiak, liburuak, presoak

[Irutxulo] Senideei eskaini die hirugarren komiki liburua Mikel Orbegozok

2015 27 azaroa

Mikel Orbegozoren gurasoak, ‘Ilargiraino!’ liburuaren aurkezpenean. (Argazkia: Agurtzane Altuna)

→ irutxulo.eus: Senideei eskaini die hirugarren komiki liburua Mikel Orbegozok

Senideei eskaini die hirugarren komiki liburua Mikel Orbegozok

Agurtzane Altuna

Maitasuna. Mikel Orbegozo (Intxaurrondo, 1975) preso donostiarrak bere hirugarren liburuan islatzen duena hitz bakar horrekin definitu dute.

Hamar urte daramatza preso Orbegozok, eta urte hauetan guztietan komikiak egiteko trebetasuna fintzen joan da. Lagunentzako opari gisa hasi zen marrazten, baina dagoeneko baditu hiru liburu. Preso nago eta Preso nago 2 komiki liburuen ondoren, Ilargiraino! liburua argitaratu du Ataramiñe argitaletxearen eskutik.

Gaur egin dute liburuaren aurkezpena Arroka kaleko Haziak herri dendan. Izenburua ez ezik, gaia eta lan egiteko modua ere aldatu ditu oraingoan Orbegozok. Orain artekoetan sortu ahala biltzen zituen lanak, eta egunerokotasuna deskribatzen zuen, espetxeko ikuspegitik.

Oraingoan, ordea, gidoi bat prestatu du. Senideak ardatz hartuta, espetxeetarako bidaiak, bisitak, sortzen diren egoerak, zailtasunak, momentu hunkigarriak, senide eta lagunen ahalegina… Jorratu nahi zituen gaiak aukeratu eta haien inguruan marraztu du. “Aurreko liburuetan umorez hartzen zuen espetxeko krudeltasuna. Barre, edo iseka ere egiten zuen hainbat egoeren aurrean. Baina oraingoan bihotzarekin marraztu du, errespetu handiz jorratu ditu lanak, eta askoz ere gehiago kosta zaio”, esan du Marian Etxarri, Orbegozoren amak.

Betiko estiloari eutsiz, kolore asko erabili ditu presoak bere marrazkietan, baina “koloreekin ez du apaintzen espetxeko krudeltasuna”, esan du Mitxel Sarasketa, Ataramiñeko kideak.

‘Ilargiraino eta bueltan…’

‘Ilargiraino eta bueltan…’ Ilargiraino! komiki liburua, Orbegozo. (Argazkia: Agurtzane Altuna)

Orbegozoren amak azaldu duenez, zailtasun handiak izan ohi dituzte “nahi dutena eta nahi adina” sortzeko. Hezetasuna omen da Orbegozoren etsairik handiena: “paper mota ezberdinak eramaten saiatzen gara, hezetasunak hondatzen dizkiolako orriak”, esan du Etxarrik. Azken liburuaren azalean ageri den ilargiaren orbanak, esaterako, ez dira propio marraztuak, hezetasunak ateratakoak, baizik.

Izenburua nondik datorren ere azaldu du Orbegozoaren amak: “Bi dira arrazoiak: Etxeratek adierazi zuen behin presoen senideek ilargira joan eta bueltan etortzeko adina kilometro egiten zituztela astero astero. Eta ez dakigu nondik, baina Pirritx eta Porrotxen Maite zaitut abestiaren letrak ere iritsi zitzaizkion…’maite zaitut, maite maite zaitut; ilargiraino joan eta bueltan maite zaitut‘…hortik dator Ilargiraino! izenburua”.

Sorkuntza lanak, espetxetik

Mikel Orbegozoren Ilargiraino! komiki liburuarekin batera, Joseba Arregi preso oñatiarraren Burdin elorri arantzetan liburu, eta Ataramiñe’15 urtekaria ere aurkeztu dituzte.

Urtekaria 19 preso eta iheslari politikoren lanez osatu dute, eta Oier Gonzalez, Ataramiñeko kideak azaldu duenez, “aurten bereziki emakumeen egoera eta begirada” ageri dira liburuan.

Azken argitalpen hauek eta beste asko, hiriko liburu dendatan daude salgai, 15 euroren truke. Hontza, Elkar, eta Hazia liburu dendetan esaterako. Internet bidez ere eros daitezke, Ataramiñeren webgunearen bitartez.