Lorentxa Beyrie, tindatzea pasioa eta beharra denean

2019 9 uztaila

.

.

.

→ haspand-art.com: Lorentxa Beyrie

Lorentxa BEYRIE
ARROKA
64240 Kambo

Mail: arroka@cegetel.net

.

Tableau Gernika

GERNIKA

Est née en 1975 à Kambo dans une famille basque

Comme les autres enfants de la famille, elle est scolarisée à l’ikastola de la maternelle au bac . Cette scolarité lui donne une maîtrise totale de sa langue maternelle.

L’étude du français en seconde langue, lui permet de des études universitaire à Bordeaux, de passer une licence d’ethnologie et de préparer une maîtrise d’anthropologie.

Militante engagée, elle fait le choix de la lutte armée. Elle est arrêtée en 2001 et est depuis incarcérée en France.

Lorentxa a toujours assumé avec courage et détermination son attachement à son peuple et son appartenance à l’Organisation armée basque.

Au cours d’un procès en 2007 elle déclare:

“Nous sommes parmi les peuples qui ne sont ni reconnus, ni respectés. Alors nous faisons partie des peuples qui n’existent que par la lutte.

C’est la seule existence qui nous reste. Ce combat c’est notre existence jusqu’au jour ou nous serons reconnus”

Une artiste en devenir

Son parcours artistique débute en prison,

– des contes illustrés pour les petits de sa famille

– des peintures sur soie pour les plus grands et les amis, et enfin des pastels

Peindre durant son incarcération est pour elle une nécessité, et une passion car cela lui permet de mettre une distance par rapport à sa situation, de ne pas se laisser enfermer ,

A travers son travail elle communique avec ceux qui découvrent ses tableaux . Ses oeuvres (jalonnée par des progrès rapides), sont empreintes de sensibilité d’imagination et de mouvement.

C’est donc aujourd’hui à l’art qu’elle confie ses sentiments ses moments d’espoir ou de tristesse.

Ses compositions sont construites sur la sensation, l’accord charnel , voire sensuel avec les couleurs.

Elle s’affirme poète de la couleur. Elle ouvre un champ d’exploration de l’être à travers leurs vibrations puisant leur puyissance dans le cosmos.

Ses toiles communiquent un effet de joie organique, que l’on pourrait qualifier de Dionysiaque. Une satisfaction heureuse ou dramatique selon le cas, toujours habitée d’une vibration comme musicale

Laurentxa veut plus que tout peindre la vie

La technique est en cours de perfectionnement, même si ses toiles sont identifiables au premier coup d’œil.

Durant plusieurs années elle ne faisait rien pour promouvoir et vendre sa production; la réservant à un petit cercle d’initiés et de passionnés.

C’est sous l’amicale pression de ses amis, et parce qu’elle se sentait capable de franchir le pas toujours délicat d’affronter le jugement du public qu’elle s’est décidée à exposer.

Ce qui lui valut le jugement ci joint de Michel Fourcade (artiste réputé et chroniqueur artistique de plusieurs journaux lors de sa participation au salon d’Hiver de Carmaux (81) en décembre 2014

Lorentxa Beyrie n’est pas un cas à part, mais elle a commencé à peindre (elle fait certes du pastel, cependant l’acte est celui de la peinture), sans référence aucune.

Après des débuts “maladroits », ce qui est normal, n’ayant pas eu les acquis de départ, au fur et à mesure des mois et des années, elle développe une intelligence de la peinture que je trouve impressionnante.

Elle aborde des sujets qui lui sont propres et qui font qu’elle sort d’elle-même des odes à la nature et à la vie.

Que ce soient des personnages ou des paysages, dans les plus « calmes » il y a toujours des petites lueurs et dans les autres qui ne seraient pas, je le suppose, des paysages notre regard est « frappé » par des fulgurances de lumière et couleurs qui impressionnent, sans jeux de mot, la rétine et de là, l’intellect et donc la réflexion,

Lorentxa Beyrie nous entraîne dans des scènes à l’onirisme majestueux. Il y a parfois un expressionnisme des grands Allemands ou alors, par moments son travail est proche de la Trans-Avant garde Italienne, Son Don Quichotte est une flamme de puissance.

Don Quichotte est souvent le personnage que l’on voit un peu ridicule parce qu’il se bat contre des moulins et chimères.

Lorentxa Beyrie étend le champ des possibilités fictionnelles et son Don Quichotte en est l’exemple parfait: de ridicule, sous ses mains et son intelligence, il devient flamboyant. C’est aussi une peinture à l’intelligence très contemporaine, nous ne sommes pas (plus) devant une peinture d’amatrice, mais devant une œuvre en train de se construire.

Lorentxa BEYRIE

Lorentxa BEYRIE Haspand’Art sareko kidea da. Webgunea bisitatu: www.haspand-art.com

Neska gazte sutsua

Lorentxa Kanbon sortu zen familia euskaldun batean 1975ko maiatzaren 10ean. Ama-eskolatik baxoa arte Ikastolan ibili da. Eskola ibilbide horri esker bere ama hizkuntza osoki menperatzen du. Bere ikasketak segitzen ditu Bordaleko unibertsitatean (etnologia lizentzia) eta antropologia maisutza prestatzen du.

Militante engaiatua, borroka armatuaren hautua egiten du. Bere bizia kolpez aldatzen da 2011ko martxoan atxilotua delarik, erakunde terrorista bat laguntzeaz akusaturik, kondenatua da. Oraindik preso da gaur egun.

Bere ibilbide artistikoa presondegian hasten da : Bere familiako ttipiendako ipuin marrazkituak, zeta gaineko tinduak haundiendako eta lagunendako, eta azkenik pastel lanak.

Aitzina doan artista

Bere atxiloaldian, tindatzea pasio eta behar bat da. Bere lanaren bidez komunikatzen du bere margolanak ezagutzen dituzten jendeekin. Ondorioz gaur egun bere sentimenduak, esperantza edo tristura mementoak arteari eskaintzen dizkio.

Bere obrak sentikortasunez, irudimenez eta mugimenduz beteak dira. Bereak diren gaiak aipatzen ditu, eta bere baitatik natura eta biziaren aldeko omenaldiak ateratzen ditu.

Gure behakoa, argi eta kolore tximistek harritzen dute, begia durduzatzen dute, eta hortik adimena, beraz gogoeta.

Lorentxa Beyriek maiestatezko amets eszenetan gaindi eramaiten gaitu. Bere obrak sentsazioaren, eta koloreekin bat etortze sentsualaren gainean eraikiak dira. Kolorearen poeta dela erakusten du.

Lorentxak, ororen gainetik, bizia tindatu nahi du.

2011an, bere lagunek bultzaturik eta publikoaren iritziaren aurrean aurkezteko urrats zail hau gainditzeko gai senditzen zelako, bere obren erakustea deliberatu du. Geroztik bere obrak erregularki kalitatezko erakusketetan zintzilikatuak dira, fama haundiko artisten ondoan.

le tableau plébicité par le public

Décembre 2014 Jentilen mundua

Tableau conceptuel, au sein duquel Lorentxa a caché de nomconsistaitbreux signes qui relient son œuvre aux croyances basques ancestrales. Ce tableau est une mise en scène de la mythologie basque dans un système religieux axe sur les rapports terre-ciel-éléments

En premier plan Un arbre : qui se termine par une main protectrice

Ses racines sont profondément fichées en terre. Il est le symbole de l’union terre -ciel

Une très ancienne Coutume basque, encore vivante au siècle dernier consistait à faire passer un nouveau-né à travers un arbre, ami de l’homme par excelle

Un couple de dos, hommes- femme symbole de la vie, de la fertilité

Un cheval dont on devine l’œil et le corps autour du couple .Place du cheval dans la symbolique basque

Un visage féminin rouge,menaçant ou protecteur ? Déesse ou divinité ? Mari ?

Ses Expositions

L’année 2011 représente un tournant dans sa vie d’artiste, car on va la voir accrocher ses pastels aux cimaises de plusieurs expositions, soit seule, soit au côté d’artistes réputés.

En effet, Lorentxa a mis beaucoup de temps avant de se décider à exposer, mais depuis 3 ans ses toiles figurent désormais régulièrement aux cimaises de nombreuses expositions, dépassant largement les limites du Pays basque. Cela témoigne que sa notoriété est aujourd’hui reconnue bien au-delà d’un cénacle d’amis, par de nombreux authentiques amateurs d’art.

2018 Avril Mediathéque Pierer Espil Hasparredn Exposition dans le cadre de la semaine Gernika

2018 Mars Hasparren salle Choribit

2017 Office de Tourisme Hasparren

2017 Janvier: Hasparren: L’art basqued existe-t-il ? Salle Choribit

2015 10-13 avril Eihartzea HAZPARNE Art: Chemin de la Liberté

2015 Mars Kalostrape

2014 18 Décembre- 6 janvier : Carmaux “Salon d Hiver” Espace Jules Cavaillès;

2014 30 Avril 7 mai Hazparne Emazte begikeinua Salle Choribit, Mairie d’Hasparren et Haspand-Art

2014 Avril : Vera de Bidassoa

2014 31 janvier-26 février : TOLOSA aranburu jauregia

30 avril-7mai: HAZPARNE mariées clin d’oeil Salle Choribit

2013

27 décembre au 10 Janvier Carmaux « Arts et Matières » Importante exposition de groupe Salon d’hiver de la ville

8 au 30 juillet BAYONNE: à Kalostrape avec Xabi Soubelet

4 au 17 mai : BAYONNE : Galerie des Corsaires. Exposition: organisée par Herrira

« Les artistes du Pays basque prennent la place »,

De nombreux artistes participèrent à cette exposition, en soutien aux prisonniers et aux réfugiés politiques basques: Miguel Alfredo Hernandez Busto, Tami Celaya Cooper, Alain Sistiaga, Bruno Aguerre, Gonzalo Etchebarria, Iker Valle, Irkus, Joëlle Rodeau, Juan Gorriti, Lorentxa Beyrie, Mattin Partarrieu, Michelle Neurisse, Mikel Aranoa, Patxi Lazkarai, Rikardo Pascual, Xabier Celestino, Xabier Soubelet.

2012 Mars: Itxassou fermement Galerie

Juin : Carmaux « Salon d’été » de Prospectives Artistiques

2011 Mars: Hazparne Exposition organisée par Emaztek Diote

24 Juin-8 juillet : Carmaux : Maison de la citoyenneté : « Salon d’été » sur le thème Le corps

Juillet Bayonne, Galeries des corsaires (avec Patrick Larriveau et Valérie Garces).

Arbonne à La Benoiterie

15-25 Novembre : Hazparne Exposition organisée parHaspand-Art

5 -13 Novembre PARIS “Espace Louise Michel

Succes réel pour Lorentxa BEYRIE, lors de L’exposition” Art et matiéres” organisée par la ville de Carmaux (81400)
du 27 décembre au 10 Janvier 2014.

Lorentxa était entourée de 9 autres artistes dont certains de renommée nationale.
Un public nombreux a découvert cette exposition, Par ailleurs plusieurs classes primaires de la ville conduite par leurs enseignants ont profité de la manifestation pour faire découvrir l’art à leurs élèves
ci-dessous une vue d’une des la salle d’exposition, au premier plan la sculpture bronze d Abel REIS

Une grande satisfaction pour le travail de Lorenxta et pour tous ses amis d’Haspand-Art

Prospective artistique : à propos de Lorentxa Beyrie

Écrit par Carmaux Actu Mis à jour : 20 janvier 2015

La dernier exposition, Salon d’hiver, de « Prospectives Artistiques » s’est terminée il y a peu. Jean-Pierre Izard revient sur une peintre emblématique, figure importante des dernières collections.

Rédaction : Si l’on regarde les catalogues des expositions que vous avez organisées ces dernières années, à Carmaux ou ailleurs, le nom de Lorentxa Beyrie revient de manière régulière. Pourquoi ?

J.-P. I.: Parce que son travail plaît, tout simplement. D’autant que les œuvres présentées aujourd’hui témoignent de progrès apides, disons atypique.

Rédaction : Justement Lorentxa Beyrie peint en captivité, cela n’entrave-t-il pas sa création ?

J.P.I : En effet le fait d’être emprisonnée ne facilite pas pour elle un environnement qui par les rencontres, l’échange avec d’autres artistes ou le public pourrait lui permettre d’ « évoluer ». C’est ce que j’ai moi-même pensé longtemps, or paradoxalement son isolement l’oblige à plonger au plus profond d’elle-même se traduisant par une expression vierge de sa personnalité.

Rédaction : Cela suppose donc une forte personnalité ?

J.P.I : Ici se situe la force de Lorentxa, Depuis son enfance son attachement à ses racines s’est développé, consciente de son appartenance à sa terre et a son peuple. Sur ce plan elle ne connait pas le doute, elle supporte sa captivité avec courage, sans n’avoir jamais connue la moindre tentation de renoncement. Sa peinture est le reflet de sa personnalité.

Rédaction : Vous pensez donc qu’elle a encore une marge de progression ?

J.P.I : Bien sûr, et c’est en exposant, en allant à la rencontre du regard des autres, qu’elle continuera à bâtir cette artiste en construction qu’elle est aujourd’hui.

De plus si elle pouvait jouir un jour de plus de liberté je suis convaincu qu’elle nous offrirait une palette nouvelle de son talent.

Nouveaux tableaux 2016-2017

.

.

.

.

Share
Atalak: presoak

Jose Luis Otamendi, “Herrera abuztuan”

2019 9 uztaila


.

.

.

.

.

.
.

.

→ susa-literatura.eus

HERRERA ABUZTUAN

—I—

Itsaso lehor bat darama hara doanak
eta auto bizkorretan itxaropena
ohar bat laburra gogoan erraz gordetzekoa
jendetasun doia
gatzeztatutako sumin arrastoekin
eta kulparen isilpeko pilula
zer gerta ere
txatxarrak landu hagineko zuloan beti

gauez tapaki granatez babesten dut
zeru burges txiki baten puska
ama zenak logelako aulkian
fereken lurrinez utzi zuena
agiri ahantzi bat bezala
oinordetzan jaso nezan…
hautsak hartutako egunsenti abaildu batek
iratzartzen gaitu biziraun beharraren ardurak
itsututako eulien ondoan

gero humanitatearen garaipen gaitza dator:
gosaria Manzanaresko Menano ostatuan

—II—

Lurraren zaunka urrunak
berdintsu zeharkatzen ditu kale bilbatuak
errezel lisatuak eta zimurrak
eguzkitako betaurrekoak

batzuk animalia izutuen uhuri dirudite
batzuk lagun bila dabiltzan hildakoenak dira
beste asko antzeman ahal ez den zerbaiten branka

zaindarien atorrak eta jakak
konstelazioetara proiektatzen dira
morse hipnotiko hau has dadin ulertzen
izar artean bizidunik bada

—III—

Aldatu egiten da haizea
horma batetik bestera
klimaren elementuak animaliak
hitz egiteko manerak
lo hartzeko posturak borrokak

aldatu egiten dira
eguzki orduak
lurraren osaera ukimena:
eskolak ezin du konpondu dena

hala eraikitzen dira nasak
izarrak planetak
sakelan edo leiho ertzean gorde eta
behar dugunean mugitzeko
hatzen artean igurtziz
argizagiak eta oroimena

jende izukaitza da
porlanez eta hareaz jaso denbora aleetan
hautazko nahiz ausazko patuz
etxean balitz bezala
biluzten dena historiaren aitzinean:
eskolak ezin du azaldu dena

horma baten alde banatan
erdibitu egiten dira gauzak:
pertsona asko puska baten

edo gehiagoren faltan
—bai beso bat bai laguna—
osatu gabe bezala bizi da
inon errotu ezinik
aldiro birlandatua

izar usoek hartuko dute errepidea
itzulera hozminen itsuaurreko:
alboan hiriak erbi loan dira
kardo loreak…
bere baitan hortzak berritu eta
beste hertsiagoaren isla den
karpa ilun baten olana pean

—IV—

Esmerila
errotarria
daratulua
lurra
bira bakoitzean
gosetzenago gauzen muinarekin
hezur eta mami
denboraren bike autokritikoan tinko zindo zintzo
sena xehatzeraino:
itsas zirku bateko animaliak
deshidratazioaren mugan
zelai eta eraikinak
masiboki inguratzen

beste mundu baten xerka abiatu ziren
beste mende batean jausi ziren:
han daude orain

Share
Atalak: Poesia

Xabier Sanchez Erauskin “La cuenta de los pasos”

2019 26 otsaila

La cuenta de los pasos
(Diario libre de un forzado ~ Nanclares de la Oca)
Xabier Sanchez Erauskin
Ediciones Vosa, Madrid, 1988
Poesia

Ilustrazioak:
Satur Idarreta

>> PDF formatuan
>> ON LINE irakurtzeko
>> e-book eta beste formatu batzuk

1983. urtean Xabier Sanchez Erauskin kartzelara sartu zuten urte bateko espetxe zigorra betetzera. Garai hartan Punto y Hora aldizkariko zuzendaria zen Xabier, eta aldizkarian argitaratutako artikulu birengatik espetxeratu zuten. Bederatzi hilabete egin zuen Langraitz espetxean. Kartzelaldi horretan idatzi zituen La cuenta de los pasos liburuko poemak.

Satur Idarreta kartzelatik irten berria zen liburu honetako ilustrazioak egin zituenean. Carabanchelen eduki zuten preso, prebentibo. Ez zuten inoiz epaitu baina.

→ Wikipedia: Xabier Sanchez Erauskin
→ argia.eus: Xabier Sanchez Erauskin, lubakiko kazetaria

Zure beste liburu bat, La cuenta de los pasos. Hor espetxeko zure bizipenak kontatu dituzu.

Espetxean nengoenean beste liburu bat ere plazaratu zuten, nire sinadurarekin: El delito de opinar. Horretan Punto y Hora-n plazaratutako artikulu sail bat bildu zuten, editorialak, sententziaren testua, eta abar. Horretan epilogoa Jose Bergaminek idatzi zuen, egin zidan bisitan oinarrituta. Marrazkiak Satur Idarreta hernaniarrak egin zituen; bera ere espetxean egon berria zen.

La cuenta de los pasos espetxean egindako halako eguneroko bat da, poesiaz osatua. Niretzako hori da nire libururik autentikoena, noski, barrutik ateratakoa da. Hor ageri dira pasatu ditudan une txarrak, eta abar. Madrilgo VOSA argitaletxeak atera zidan. Blanco Chivitek bultza ninduen horretara. Blanco Chivite Txiki eta Otaegirekin egon zen heriotzera kondenatuta, eta FRAPP mugimenduko beste hiru kide ez bezala -hauek ere fusilatu egin baitzituzten- indultua lortu eta bizirik ateratzea lortu zuen.

Xabier Sanchez Erauskin, lubakiko kazetaria

Share
Atalak: liburuak, PDF, Poesia, presoak

Antxon Narbaiza, “Hamaika desio utopiarako” liburuaz

2019 1 otsaila

.

→ Hamaika desio utopiarako
Ibon Muñoa

>> PDF formatuan
>> ON LINE irakurtzeko
>> e-book eta beste formatu batzuk

→ Antxon Narbaiza Azkue (Eibar, 1948)
Idazlea

Hamaika desio utopiarako

Liburu bat, egile bat

Tomas Mororen Utopiako pasartetxo batekin hasiko naiz. Piarres Xarritonen itzulpenak presoei buruz diharduela honela dio: “Ohoinak berak, bortxazko lanetara bidaltzen dituzte. Baina non ez duten beste izigarrikeriarik egin, ez dituzte presondegietan hersten ez katez kargatzen, bakarrik lokarri edo estekagailurik gabe ihardunarazten dituzte auzo-lanetan” (Utopia, 69. orrialdea, beltzak nireak dira)

Horrela utzi dute Ibon, bakarrik auzo lan neketsuan, izan ere, utopia(k) atxiki nahi lituzke edo behintzat arrastoa aurkitu. Eta horrelako jomuga handiak aurreikusteko bakardadea ezin bestekoa izan liteke. Jakina, bakardade hautatua ez berea bezalakoa. Oro har, bakardadeak arrisku bat izan lezake, gizakiak soziala izatera, bestearen hurbiltasuna behar du, bestela gehiegi eragiten omen dio buruari. Horrekin ez dut esan nahi Ibonek, bere intelektoari gehiegi eraginez, zentzuen oreka galduko duenik. Ez, inondik ere. Gainera gauza eder bat badauka gure mutilak, esperantza, laster bere ataka zabaldu egingo dela. Horra bere lehen utopia betetzear. Ez du gainera, gauza material gehiegi beharko bere etorkizun hurbilean. Liburuan dioenez: Utopia ez da ilusio bat baizik kontzientzia eta praktika, zentzuz murriztea kontsumismoa (kontsumoa), auzolan jatorra barreiatzea. (271. orrialdea).

Ibonekin ez dut asko hitz egin. Orainaldia erabiltzen dut, oraina iraganaldia baino askoz hobea delakoan, hastear dagoen denbora ere orainekoa baitugu. Gutxitan egin izan dut berba Ibonekin. Mutil isil, barnerakoitzat daukat. Orduan épokan, utopia, letra larriz idazten zen, gaur egun, letra ttipiz. Baina zertzelada horrek ez gintuzke lehenengoa garrantzia handiagokotzat jotzera eraman behar. Gogoan dut, garai hartan Ibonek Nafarroako erresuma zeukala buruan, besteak beste, euskal nortasunaren lehenengo gauzatze instituzionaltzat joaz. Baina Nafarroa oso euskalduna izan bazen ere bere hastapenetan alderdi etnikotik begiratuz, behintzat, laster endekatu zen, nahastu egin zen okerrerako, Europako monarkien interesengatik. Bigarren Nafarroa hau ez zitzaigun gustatzen. Euskal Herri euskaldun utopiko hartatik gainbehera handia etorri zen, gipuzkoarrek, bizkaitarrek, arabarrek, errioxarrek, bakarrik utzi zuten Nafarroa, itsasorako biderik gabe ere, erresuma haren hondamendirako bidea erraztuz.

Egun daukaguna daukagu.

Ibonen gaztaroan basoak ez zigun zuhaitzak ikusten uzten. Egun, agian alderantziz gabiltza, ehunka dira zuhaitzak, ostera, basorako bide zuzena lortzeak urrun dirudi. Txikitik handira joan nahi genuke. Baina ez da erraza. Han-hemenkako zuhaitzok gure eguneroko utopiak dira, behar bada gehiegi dira, ala ez? Gauza da letra ttipiz idatzi eta adierazten direla. Utopia txiki horiek letra larriz idazten den Utopia horretara eroango ote gaituzte?

Agian, ez. Baina merezi izango du beraiei lotzea, Ibonek bere bertso liburuan egiten duen antzera.

BERTSOEN HARITIK

Ibonen bertsoak narratiboak dira, lekukotza eman nahi dute. Ez ditugu guztiak aipatuko baina lagin bati helduko diogu irakurleak zeri heldu izan dezan irakurketari ekin aurretik.

Garbi dago ziegaren bakardadean dagoen notinak bezala, espetxeratuak bere kamara martxan daukan ikuskatzailea dela: dena interesatzen zaio, pertsonak eta egoerak; gizartearen adar guztiak, baina batez ere ahulenak; pertsonak eta justizia gabeko egoerak: emakumeak, sexu zehatz gabeko pertsona sufrituak, langileak, migranteak, etorkinak, oro har, espetxeratuak, iheslariak eta, noski euren ideiengatik preso daudenak. Alkohola eta droga, (batez ere gazteen baitan), arrazismoa, ekologia, euskararen patua, gay-lesbianen patua, haurren egoera munduan, injustizia, oro har munduan, kontsumismoa, kutsadura, prostituzioa…, landutako beste gai batzuk dira. Munduko gatazka oro, egun diren minoria etnikoen alde, eta, oro har, herri zapalduak gogoratuz (Palestina, Myamar…). Izenetan ezin falta Lauaxeta euskal poeta ahantzezina. Beste maila batean euskal politikariak eta gure egungo asintoniak agertuko dira (Urkullu, Artolazabal…), Catalunyako prozesa, Nafarroako eskuina. Ez dira gutxi, bestalde, pertsona ospetsuak bertsoen ehunean ageri. Lagin legez, hor ditugu: Gladys del Estal, Rosa Parks, Che Guevara, edota etxekoak, Jose Antonio Alberdi, Goma ezaguna…Animaliak ere ez ditu egileak baztertzen: Camile hartza, Pantxika astoa…

Narrazio batzuk kronikak dira hasieratik amaieraraino, adibidez, migrazioaz ari diren ondoko hauek: Igoumenitsa. Mikel Zuluaga eta Begoña Huarteri (64-65 orrialdeak), hasi eta buka gainera, egileak bertsoei amaiera ematen dielarik, aitorpen batekin: “desobedientzia zinez delako utopiaren hasiera”.

Biziki interesgarria iruditu zaizkigu Akulturazioak ez dezan jan txantxangorria bertsoak “ (208-209 orrialdeak). Euskal gizarteak, euskararen bizi iraupenaz kanpo, bere akulturazioaren arazoari egin beharko dio aurre hainbat arinen. Izan ere, eta horra paradoxa, euskal hiztun asko irabaz dezakegu, baina zer egin dezakete hiztun horiek, gurea den telebistaren utzikeriaren aurrean? Erdarazko ekoizpenak kontsumitu! Inkestek behin eta berriro esaten digute euskaldunok Tele 5 katearen kontsumitzailerik handienak garela Espainia estatuan. Beraz, euskaraz aritzeaz landa, kalitatezko kultura behar dugu, batez ere euskal hiztunok.

Interesgarria, halaber, hurrengo Biktimak ondratzeko euskal memoria bertsoak non amaiera indartsuak ederki biribiltzen duen egilearen ideia nagusia: (…) “historia zuzen idatz dezakegu egiak landatuz gezurrak erauziz, matazak bilduta hariak harilduz ehunduko dugu euskal memoria”1.

Maitearen absentziaz landu dituenak ere, txukunenen artean daude. Adibidez, ezkor ez bizitzeko deituetan, 114-117 orrialdeak, 4. eta 8. bertsoak, gure ustez, oso politto daude burutuak.

Ez dio baina Ibonek errealitate gordinari muzin egiten. Zuzen-zuzenetik jarraitzen du egunerokoa: Samalda (“la Manada” deitoragarria), Eibarko Akebai edota Euskadi-Nafarroako gorabeherak dira etsenplu. Hor ditu, halaber, besteak beste, Alfa enpresaren heriotza geldoari eskainiak (418-421 orrialdeak) edota segidan datozen pentsionistak gogoan idatzitakoak (422-423 orrialdeak). Aipaturiko bi bertso sorta hauek ixten dute hain zuzen, liburua.

Tesi bezala, eta, Ibonen iritziz, bi etsai garbi dituzte gurea moduko herriek, estatuak, maltzur eta makur portatzen baitira herri txikiekin eta, sistema kapitalista. Azken honentzat dira hitzik salatzaileenak: (…) “kapitalismoa ez da oasi bat baizik lapur eta makurren zorua” (37. orrialdea)

Ideien konstanteak

Ia liburuaren hasieran, hirugarren bertso multzoan oker ez banago, bertso egileak bere zelanbaiteko testamendua ematen digu. Xederik behinena, deitzen duen lau bertsotako multzoan bere jomuga nagusiak plazaratzen ditu. Bertan dago triangelu desiratua: Presoa (ohia), Zu. Hots, maite duen pertsona eta, azkenik, toposa, lekua, Eibar (Arrate). Presoaren bizitzaren hasiera eta amaiera. Hortxe datza poetaren esperantza, berak amets duena. Bidaia hori ez du noski bakarrik egin nahi, maitearekin eta herriarekin burutu nahi luke.

Bertsokera

Ibonen diskurtsoa ia erabat narratiboa denez, zelanbait prosa poetikoa deitu ohi dugun alorrean barneratuko genuke: kontatu nahi du, gauza gehienak interesatzen zaizkio baina, errimaren –nolabait esateko– gatibu da, zertzelada horrek, hots, ezinbesteko duen hitz errimatuaren bila ibili beharrak baldintzatu lezake bertso egilearen mezua. Harako klasikoak zioen bezala, errima behartuegiak ez dira errima “osasuntsuak”, ripioak dira.

Bere ideiak erakutsi nahiak ezaugarri batzuk azpimarratzera eraman dezakete hura: aditzen kopurua, adibidez, izugarri handia da: lirikoak ez dira asko bertsook eta, orduan perpausaren beste osagai batzuk agertuko dira, izenak, izenlagunak, eta abar. Oro har, esan liteke, gure herrikideak prosa bertso bilakatua egiten duela. Bertso laburrak, asko eta asko, zortziko txikian eraikiak, 7-6 silabatan, biziagoak dira, agian erakargarriagoak, luzeak ostera, trinkoagoak, nahasiagoak batzuetan. Beste zenbaitetan, berriz, hamarreko handia sumatu dugu. Errima demagun errazak dira, askotan, aditzetatik sortuak: -tu/du, -ta, -tz(e)n, t(z)eko/. Izenak direnean berriz, –na, –tza…amaierak ez dira urri, ezta errima inesiboa ere bakana: – (e)an/(e)tan.

Lexiko aldetik harrigarria da, sinonimia gehiago ez erabiltzea: lilitu, naro, pilpira…, eta beste zenbait hitz errepikatu egiten dira, agian askotxo.

Poetika baten lanabes edo erremintei begira, ikusten dugu, erabili erabiltzen badu ere, hiperbatona presenteagoa behar lukeela. Aliterazioak oso errepikakorra dirudi. Naro(ro) adberbioa, aurreratu dugun legez, adibidez, oso maiz erabiltzen du eta ez da gure uste apalean oso poetikoa: “roro” hori. Lantzean behin, oso lantzean behin naroki irakurriko dugu. Ostera, ongi lortua dirudi adibidez, honako aliterazioak: “kapitalismo gaitza galtzen has gaitezen” (31. orr.)

Elipsia ongi erabiltzea komeni da bestela esaldiaren esanahia zaildu egin lezake. Badira adibideak aski liburuan. Bestalde, aditz trinkoen presentzia bitxia egiten da, batzuentzat ongi etorria, bestetan zalantzazko, oro har gehiegitxo kopuruan: eduki, egin, entzun, esan, ezagutu, ikusi, jarraitu…, beraz, horrelako aditz trinko andana ez da txikia. (behartua bezala batzuetan, inoiz ulergaitz)2. Uste dugu bertso egileak ezustekoa eman behar duela, amaiera azkar eta eufoniko batez.

Hitzen esparruan, berriz, azpimarratuko nuke egilearen ahalegina han-hemenkako hiztegia erabiltzeko. Zinez aberatsa gertatzen da atal hori. Inoiz erabilera eztabaidagarria ondorio bada ere. Adibidez, baita (etxea, babesa), izen soil erabiltzen du behin eta berriro, aurretik inolako posesiborik edo, barneratu gabe. Asko dira etsenpluak. Aurrean posesiborik gabeko erabilera horrekin sentsazio arraroa geratzen zaio irakurleari: 266. orrialdean adibidez, Joxean eta Joxiren erailketaz ari dela eta, bertso egileak honela dio 2. bertsoan: Tolosan zuen alde tink ziren altxatu/ Karnabak urri hartan isilik geratu/ bihotzak zitzaizkigun berriaz urratu/ geroztik zaituztegu baitan ferekatu. Ikus, halaber, 315 orrialdea. Edota beste hauek: (…) “Psikoterapia bikaina ei da estresa baitatik lurrun dakigun” (353) gure baitatik, idatziko genuke, oro har. Edo 384. orrialdean: (…) “Jakin dudanean zuen ataka baitan negargura estekatu zait” perpausean, nire baitan, aiseago irakurriko genuke guk.

Utopiak berriro ere: txikitik handira

Ibonen bertsoak narratiboak, diskurtsiboak dira, bitxia da baina ziegako espazio hertsitik begirada zabala dauka mundura. Begirada ezin diezaioke inork oztopatu, debekatu. Bertatik utopiak identifikatzen hasiko da. Baditu hitz totem batzuk, erreferentzia, batzuk utopia txiki horiekin lotzen ditu: sorterrikoak gehienak, haurtzaro eta gaztaroko sinboloak: Eibar, jaioterria eta, Akondia, Galdaramiño, Kalamua, Untzaga, eta, noski, Arrate, seguru asko, sorlekuaren, eibartarron umetoki sinbolikoa, denon habiaren jatorri eta… amaiera: gurasoei omenaldia; Ibonek bere Xederik behinena esplizitoki titulatzen duen bertso multzoan bere intentzioak laburbiltzen ditu: (…) “askamena Arraten dugu ospatuko, izarren distirekin maitez gozatuko”. Beste erreferentziak, berriz, hasieran aipatu dugun utopia handiarekin harreman estuan daude: Amaiur nafarren gotorlekua, adibidez.

Leotzatik, paisaia, pertsonaiak idealizatzen dira (aipaturiko Che Guevara, euskal borrokalari hilak: Argala, Txomin..,). Idealizatzen dira, halaber, egoerak (gazteriaren konpromisoa, Ake bai, kanpaina, euskaltzaleen erantzunarekin).

Gatazkaren behin betiko amaiera etorriko da: “Amaiurrera gara helduko batera”.

Baina ezin inori ezer leporatu, utopiarik gabe bizitzea ez da erraza, ez da erraza maitatzea, ez da erraza borroka egitea…

Bertso egilearen denborak

Ez dut irudikatu nahi presoa bere esparru txikian, ortziari begira, gerizpean geratzen zaizkion egunak zenbatzen, egutegian, iraungi den eguna ezabatzen harrotasun ez gutxiz. Besteoi, gizarte lehiakor honetan, orainaldia interesatzen zaigun bitartean, Ibonek erlojuaren orratzek markatzen duten norabidea maite du. Egunsentitik ilunabarraren bitartean, gudu txiki bat irabazi diola denborari egiaztatzen du. Horregatik Muñoaren aditz denborek geroa, etorkizuna markatzen dute pozarren, etorkizuna non maitearekin bilduko den leku jakin batean. Etengabea da, izan ere, kartzelatik alde egiteko unearen erreferentzia: euliak ditu aipagai bertso baten, bada beraietako bati diotso: (…) “Euli beltzak esan dit ere goiari eusteko, gutxi gelditzen dela motxila husteko” (338). Diogunaren beste adibide garbia dugu bertso sail bat: “Azken txanpan orain lez zurekin”(312). Liburuaren metonimia lirateke zortzi bertsoak non presoaren esperantza gailurra joko duen: udaberrian kokatzen du haren balizko espetxetiko irteera: “kartzela kide barik uztea lehena, maiteaz bizitzea gozo bigarrena”. Ezinezkoa baita udaberria ziegan dastatzea.

Eta udaberria, gerezi denbora izan ohi da, 1870ko frantses iraultzaileek plazaratu zuten harako temps de cerises kanta ezagun zoragarriaren haritik. Gerezi denbora egokia bada, iraultzarako, maitasunerako eta….espetxetik alde egiteko (Ibon aurreko Udaberrian biziko gara bertso liburuan ere ildo horretatik doa).

Prozesoaren, gatazkaren metafora

Politta da, ehunzangoaren eta barraskiloaren artean egiten duen kontrajarpena. Hau da, ehunzangoa astiro-astiro aurrera doa bere helburuaren bila eta, iritsiko du, seguru. Barraskiloak, berriz, ez du gatazka gaindituko. Eta bertso egileak dio, haren ustezko akatsak azaleratuz: “presarik gabe doa Herioren bila, azkarrago naturan arituko balitz, bizirik gehiago iraungo luke”3. Harako dortoka eta erbiaren alegia klasikoa dakarkigu gogora.

Bertsoen hartzaileak

Bi ditu, besteak beste, hartzaile egileak eta biek, irudikatzen dute behar bada, Ibonen utopia. Lehenengoa txikia, bertsoetan maiz agertzen den izenik gabeko Zu hori, bestea, zuek, gu euskaldunok, egilearen helburuekin identifikatzen diren euskaldunak. “Zu eta zuek nire indarra zarete”. Hor aurkitzen ditu Ibonek bere utopia osoaren, etxearen zutarri ezinbestekoa. X-aren maitasuna eta euskaldunon sostengua. Eta aitortzen du: “zigorra gaintzen ari naiz hangoa naizelako, atzo lez zuen ametsak nireak direlako” (348-349 orrialdeak).

Erratak

Ez dago, alde horretatik, aparteko hanka sartzerik. Alferrik,dena den akatsik gabeko libururik aurkitzea. Horrelakoak konpontzen behin eta berriro saiatu arren, erratak itzuri ezina dirudi. Beti edo ia beti agertzen da iratxo gaiztoren bat akatsen bat sorrarazteko.

Hor ditugu, esaterako, 119. orrialdean, Ama-lurri deika herriaren alde deituriko bertsoen 2. ahapaldian, (…) “garbi diet esango porlan zaleei guk elkartasuna hobeste dugula” hobesten behar luke, jakina. 243. orrialdean, aldiz, Jubilatu den Sumendixako Pantxikari, izenekoan, 7. bertsoan, hirugarren lerroan, “daborren hotsekin oinez”, danborren ordez; bertsoaren izenburuan oraingoan: Miltantzia, militantzia-ren ordez (280. orrialdean), dantuzkit, entzun aditz trinkoaren orainaldia, dantzuzkit-en ordez (297. orrialdea), biziteko irakurtzen ari gara, bizitzeko-ren ordez (309 orrialdea), Montmatre, Montmartre behar duenean (364. orrialdea). 372. orrialdean, Ahed Tamini palestinar nerabeari eskainitako bertsoetan, 1. bertsoan, ondoko lerroan: (…) “Palestina duen zaititu murrua”, zatitu behar duela ematen du. 400.ean, aldiz, Kantarui dirakurgu, Kantauri behar luke, jakina. 411. orrialdean, berriz, diatezke, daiteke-ren ordez.

Liburuaren argitalpenaz

Liburuak behar luke, argitalpen txukunago bat, non indizeaz kanpo, gaiak hobeto bana daitezkeen, tematikaren arabera edo behintzat hurbildu horretara. Adibide bat izan liteke arestian aipatu ditugun Xederik behinena izenburuko bertsoak. Hasieran ematen zaizkigu; gure ustez, geroago egokiago kokatuko lirateke.

Laburbilduz, Ibon Muñoa bere bizitzaren gazi-gazak plazaratzeaz kanpo, kronikagile bezala zehaztasunez betetako lana egin du. Horregatik, pentsatzen dugu bere pentsamendua hitz lauz emango baligu bere diskurtsoak ez lukeela ezer galduko; aitzitik, berak lantzen dituen gaien arabera, eduki gehienek hobeto adieraziko lukete egileak berak nahi duena. Maiz ez baita nola helarazten den mezua baizik eta zer adierazi nahi den. Auto estimu kontua ere izan liteke, alegia, idazleak bere burua, prosa arrunta erabiliz, paradoxa bada ere, biluzi egin beharko lukeelakoan.

1 Nahiz eta hemen ere agian agertu ohi den elipsiren baten erabilerak esanahia ilundu lezakeen. 1. bertsoan: (…) “herrian dezagun arnasa baretu ariman dakigun lili atsegina”

2 Adibidez, egin aditzaren iragan forma, pluraleko 1. pertsona, erabiltzean: “lan genegien” (128. orrialdean); Iluna beste zenbaitetan: ez da oso ulergarria, adibidez, Gure desira urriak 1 ospatzea bertso multzoan, 3. ahapaldian, (…) “jakobinoek, ordea, diotez akastunak” (203. orrialdea). Halaber, 256. orrialdean, Kartzelan ez dago zerurik bertso multzoan, lehen ahapaldian, “euren telebisten zarata dantzut, iruzkin lizunak ozen diotez”, aditz trinko hau errata ote da, ala dituzte esan nahi da?

3 Eta eibartarrok Gabonetan, batez be, irentsiko ez bagenitu (Mario Lizarralde eibartarrak hamabi dozenatik gora jan ei zittuan jarrialdi baten!).

Share
Atalak: artikuluak, aurkezpenak

[KOMIKIA] Iban Apaolaza Sancho “Hablando con (la) lluvia”

2019 27 urtarrila

Iban Apaolaza Sanchok (Beasain) Albolote espetxean egindako komikia.

Espetxeetako lehiaketa baterako egindako komikia da, eta lehiaketa horretan lehen saria jaso zuen komiki honekin.

Ibanen helbidea:

Iban Apaolaza Sancho
Centro Penitenciario
Apdo. 2.062
18.220 Albolote

Komikia ikusi edota kargatzeko:

→ online ikusi
→ PDF formatoan kargatu

Share
Atalak: komikiak, PDF, presoak

Basque Writing 17 “Literatura eta kartzela”

2019 27 urtarrila

→ Euskal Pen Kluba. ARGITALPENAK

Euskaraz eta ingelesez argitaratzen ditu Euskal Pen Klubak Basque Writing argitalpena.

→ Literatura eta Kartzela.pdf

→ Literature and Prison.pdf

Share
Atalak: aldizkariak, artikuluak, espetxea eta literatura, PDF

Ibon Muñoa, Kordobako espetxetik

2018 30 abendua

Hamika desio utopiarako
Ibon Muñoa
Ataramiñe, 2018

Kaixo eta eskerrik asko liburuaren aurkezpenera etorri zareten adiskideei.

Utopia da Tomas Morok irudikatu zuen uhartea. Saiakera horretan Elhuyar entziklopediak dioenez, jendarte zein aginte ingeles eta europarren kritika egiteaz gain, estatu eta gizartearen antolaketa ideala plazaratu zuen.

Antzerako idealei buruz idatzi zuten adibidez euren garaian Platonek eta Francis Baconek. Che Gevarak bere aldetik bere idealak praktikatu zituen, geurean praktikatu zituzten bezala Txabik, Argalak, Txominek eta abar.

Tomas Moro Enrique VIII. aren kantzilerra izan zen, hau da, idazkaria. Kritikatu zuen sistemaren partaide zen, eta katoliko sutsua zenez, erreformistak zigortu zituen erregeak lepoa moztu zion arte. Bere bizitza kontraesankorra izan zen, ideala ez zetorren bat praktikarekin.

Nik nire kontraesanak ditut ere. Sorkuntzetan salatzen ditut. Nire asteroko terapia da. Horregatik utopia irudikatzen saiatzen naiz. Sustatzen gaur baino hobea bihar izan nadin.

Morok Utopia 1516. urtean idatzi zuen. Nik zuek bezala nire utopiak eta desirak dauzkat. Bostehun urte geroago neureak idatziz aipatzen ditut, zero utopia ez baita gauza abstraktu bat, baizik bide bat iristeko ongizatera.

Nik idazten ditudan sorkuntza batzuetan utopiaren izenak izendatzen ditut. Eta ahalegintzen naiz utopiei zentzua ematen distopiak gainditzeko.

Preso zaudenean utopiaren beharra aldiro sentitzen duzu. Eta jakina espetxeak eraistea utopiarik behinena da. Espetxea delako lurpetu nahi ditugun gauza kaltegarrien artean nabarmenetako bat.

Gerra, gosea, kapitalismoa, monarkia, matxismoa eta beste asko diren legez. Eta horiek eraisteko edo haizatzeko alternatibak eraikitzen ditugu, idealak praktikatuz. Iraultza txikiak egiten ahalegintzen gara, sendotzeko elkartasuna, ingurugiroa, euskara, gizatasuna, berdintasuna, feminismoa, Euskal Herria, bakea… Bizi gaitezen askatasunean, maitasunean, zinezko paradisuan.

Hamaika desira utopiarako daukagu, Euskal Herria eta mundua gurekin izan daitezen hobeak. Ondratzeko joan ziren minei.

Eskerrik asko zuen arretarengatik, maitasunez agurtzen zaituztet.

Ibon Muñoa
Kordoba, 2018ko abendua

VID-20181230-WA0001

Share
Atalak: Ataramiñe, aurkezpenak, liburuak, presoak

Balendin Enbeita: “Gabonak kartzelan”

2018 25 abendua

Bizitzaren joanean
Balendin Enbeita
Elkar, 1986

Gabonak kartzelan

Aurrerago esan doguz Merzedeko Amaren jaiaren gorabeherak. Orain goiazan Gabon jaietara. Lehenengo Gabonak Dueson, Santoñan, egin nebazan eta beste hiru Puerto de Santa Marian. Guztira, lau. Lehenengokoak, Dueson, Gabon tristeak, Gure sendikoek Gabon sariekin paketeak bialdu euskuezan. Etxeko edo gurasoak falta ebazanak ere adiskide edo heuren ezagunengandik izan ebezan Gabon sariak. Baina bialdu ez baebezan, min gitxiago sentituko genduan. Paketeekin egin euskuena basatikeria izan zan. Duesora heldu Aran, baina guk ez genduzan hartu. Firmatu eragin euskuen zelan paketeak geunkazan, baina gugana ez Aran heldu. Ordez lenteja saldea ekarri euskuen eta bera ere ez genduala merezi esan. Lehenagaz gainera ba euskuen gorrotoaren ase ezinezko edena (txarrerako joera). Nondik min egingo eta akatsen bat aurkituko ibiliko Aran heuren bengantza egarria asetzeko. Belengo portalean astoa eta idia izan ebezala lagun? Guretzat ez egoan ez asto ez idirik. Lenteja saldearen ostean, postretzat, leihoetara tiroka euki genduzan. Paketeak bialdu ebezenak espektakulo hau ez eben ikusi eta hobe ez ikustea.
Goazen barriro Puerto de Santa Mariara. Bigarren Gabonak hemen izan genduzan, baina nahiz eta kartzelan, alaiak izan Aran. Hemen etxekoen paketeak behar dan legez emon euskuezan. «Riscal» ardauaren ugazabak berrehun litroko lau upel erregalatu euskuzan presoentzat Gabon jaietarako. Ez Aran txarto etorri. Gabonak preso guztiak batera, bai euskaldun eta bai espainiar, anaitasunik ederrenean ospatu genduzan. Barruan danok ginan anai.
Heldu ziran hirugarren Gabonak, bigarrenak Puerto de Santa Marian. Aurreko urteko antzera ba Aran paketeak, «Riscal» ardauak e.a.; baina ba egoan diferentzi apur bat: Urte honetan pattarra sartu zan gehiago. Hau ez zan izan «Riscal»en kontura, hau presoen kontura zan. Ez ginan danak diruz txiroak, ba geunkazan preso dirudunak eta honeek funtzionarioekin nahi ebena egiten eben. Andaluziar jendea zan funtzionario, presozain eta mogimendu guztia ebilena. Nahiz eta likorrak sartzea galazota egon, diruagaitik gura genduanean ekartzen eben eta heurak, guardian toketan ziranak, presoekin erdi antzera egiten eben Gabon afari. Bigarren Gabonak Puerto de Santa Marian, kartzelako arautegitik kanporakoak ziran. Euskaldunak beti euskaldun, baina andaluziar, asturiar, kataluniar eta beste enparauko danak ere pattarrak bizkortzen ditu. Hasi ziran andaluziar presoak heurenak abestuten, asturiarrak ez egozan lo, euskaldunak barriz betikoa: Egunari berea emon gurean Gabon abestiak abestuten hasi ginan. Eta pattarra ba etorren pil pil gorantza. Azken baten funtzionario batek esan eban: iViva los Vascos! Baina pattarraren ezpirituak eraginda. Holan amaitu Aran hirugarren Gabonak.
Heldu ziran laugarren gabonak ere. Riscalek bardin egin eban bere ardauen erregalua, baina likorrik sartzerik ez egoan. Aurreko urtean nonbait bildurtu egin Aran eta zeharo galazo eben. Baina alperrik… diruak ez dauka areriorik. Aurreko egunetan hasi eta pattarra nahikoa sartu zan. Gabon gau honek aurreko danak borratu ebazan. Batek ba dino: «Hau dok milagroa mutilak! edariak sartzea galazota eta sekula baino mozkor gehiago!». Penak ahaztuteko ere zeozer behar zan. Hemen ere ez zan ezer jazo. Gabon gaua zala eta parkatu eben edo ez-ikusi eginaz igaro. Diruak dana estaltzen dau. Gabonak Gabon Aran, baina azken urteetara jendea makaltzen hasi zan. Etxeetatik laguntzarik ez euken bat baino gehiago makaltzen hasi ziran. Euskaldunok ondo konpontzen ginan. Heltzen Aran paketeak danentzako izaten ziran, eta beste askori ere laguntzen jakon.
Berrogeiko urtetik gora hainbat hil zan. Osalariak esaten ebenez, bitaminen faltaz hiltzen Aran gehienak. Kartzelako jateko txarren ondorenak Aran. Gure lagun batzuk ere han geratu ziran. Heriotz tristea benetan: heuren sendietatik urrun, atzerrian, bizia itzi behar. Non? Kartzelan! eta norbere Herria aldeztuteagaitik bakarrik! Zornotzako Etxanoko Antxia ere han hil zan, emaztea eta seme alabak etxean itzita. Bere azken hitzak honeek izan ziran: «Esan nire emazte eta seme-alabei zelan Herria maite izatearren neure azken arnasa Espainiaren azkenengo puntan emon dodan». Enterrua presoak heurak eroaten eben kartzelako ateraino, espainiako bandereagaz estalduta. Kanpoko atean itzieran «Firmes» esaten eben eta «Franco» erantzun beharra egoten zan.
Bilboko Larreategi mutil gazte ederra ere han hil zan, euskal gudarosteetako tenientea, ehun kilotik gorako mutila. Beti barreka ikusten genduan. Bularreko gaixoagaz hil zan. Hau Bilbora ekarri ebela uste dot, berton hobiratzeko. Eta holan, banaka bat, han geratu ziran. Goian begoz. Bakoitzak ausnartu daigun ondo, zelango heriotzea izango dan norbere sendia, etxea eta Herria itzita atzerrian, kartzelan, hil beharra. Azken hitzak esateko ere norbere maiteenak ikusi ezin… Benetan tristea! Halantxe hil dira norbere H,-rria aldeztutearren dana emon dabenak. Bakoitzak ba daukagu kontzientzia non sakondu.

→ eu.wikipedia.org: Balendin Enbeita
→ armiarma.eus: Bizitzaren joanean. Liburua osorik.

Share
Atalak: liburuak, presoak

[Ortzadar] Ziegako arrakalak

2018 13 abendua

→ ortzadar: Ziegako arrakalak

Ziegako arrakalak

Urtero bezala, euskal preso politikoen sorkuntza lanak aurkeztu ditu Ataramiñek. Oier Goitia, Joseba Erostegi eta Ibon Muñoaren liburuak dira aurtengo nobedadeak

JULENE LARRAÑAGA

Urtero sasoi honetan egin ohi duen bezala, Ataramiñe kultur elkarteak euskal presoek espetxeetan ondutako lanak kaleratu ditu. Hiru euskal presoren lanak dakar-tza Ataramiñek aurten. Batetik, Joseba Erostegi eta haren ilobaren artean osatutako Txori mezulariak haurrei zuzendutako ipuina;bestetik, Oier Goitia gernikarraren bigarren olerki bilduma, Egia baten egunerokoa;eta, azkenik, Ibon Muñoa eibartarraren Hamaika desio utopiarako bertso-olerki bilduma.

Ibon Muñoaren bosgarren liburua da Hamaika desio utopiarako. Kordobako espetxean sortutako eta ordena kronologikoan antolatutako 141 bertsoz osatzen da liburua. Leire Narbaizak osatu du liburuaren hizaurrea. Oier Gonzalez Ataramiñe elkarteko kideak azaldu duenez, “eguneroko antzeko bat” osatu du Muñoak bere azken lanean: “Eguneroko bat bailitzan, gaur egungo gaiak lantzen ditu liburuan Muñoak. Kartzelan dagoena eta kalean dagoena etengabe konektatzeko saiakera nabari da liburuan”.

Espetxeko euskal literaturaren uztaren bigarren nobedadea Joseba Erostegi ‘Eltzikorta’ preso antzuolarrak idatzitako Txori mezulariak ipuina da. Telefono deien elkartruke batetik sortutako lana da honakoa. Hain zuzen, espetxean dagoen Joseba osabaren eta kalean dagoen Lorea ilobaren mezuek mimo handiz eraikitako kontakizuna da: “Telefono deiak egiten zizkidan osabak astero, eta liburu honi buruz hitz egin eta eztabaidatzen genuen biok”, kontatu du Lorea Erostegi Josebaren bilobak, zeinak libururako marrazkiak ere egin dizkion. Umeei eskainitako ipuina dela eta haur irakurleak protagonista izateko istorioa dela jakinarazi dute egileek. Hasiera batean, “etxekoen” artean geratzeko sortu zuten ipuina, baina Ataramiñe argitaletxearekin kaleratzea adostu dute azkenean. “Osabak nahi zuen ume bakoitza bere liburuaren protagonista izatea, eta liburu interaktiboa sortu dugu horregatik”, kontatu du Lorea Erostegik.

ELKARLANEAN

Oier Goitia gernikarraren Egia baten egunerokoa dugu Ataramiñeren aurtengo azken nobedadea. Goitiaren bigarren lana da honakoa, aurretik Fakin Xokona plazaratu baitzuen. Antzeko diseinuarekin, eguneroko itxura du Goitiaren poema multzoak. Lanaren hitzaurrea Ion Telleria kazetariak idatzi du. Hain zuzen, Telleriak ziegakide izan zuen Goitia kartzelan izan zenean, eta harreman horretatik abiatu dute orain elkarlana.

Telleriak presoa lagundu du olerki bildumaren sorkuntzan: “Oierrek ohitura du, egunero, olerki solteen bidez, egun horretan bizitakoak idatzita uzteko. Lan solte horiek eman zizkidan niri, eta ikusi genuen hari bat bazutela bere sorkuntzek. Egunerokoa da, eta egia bat du oinarrian: preso dagoenaren egia edo sentipenak dituzte olerki guztiek oinarrian”. Telleriaren hitzetan, “Goitiak espetxetik ihes egiteko abiatzen dituen burutazioak” bildu ditu liburuan. Gabriel Arestiren Egia bat esateagatik poema izan dute gogoan liburuari izenburua ematerakoan. Liburuko ilustrazioak, ostera, Iker Morenorenak dira.

DESAGERTZEKO SORTUA

Oier Gonzalez Ataramiñe kultur elkarteko kideak aurkeztu ditu aurtengo hiru nobedadeak, Bilboko Bira gunean egindako aurkezpenean. Ondo gogoratzen du Gonzalezek kartzela, han egondakoa eta bertan idatzitakoa baita bera ere. Berak ere Ataramiñeren bitartez plazaratu zituen bere gogoetak. Argitaletxe honen jardunean, elkarlanaren garrantzia azpimarratu du Gonzalezek, urtero moduan: “Elkarlan gabe ez da posible Ataramiñen libururik egotea”. Hain zuzen, elkarlana oinarri, euskal preso politikoen sorkuntzarako argitaletxe bezala sortu zen Ataramiñe, eta 2002. urtetik dago martxan. Bide luzea egina du argitaletxeak presoen literatura sorkuntzaren zabalkundean, baina Gonzalezek gogora ekarri du euren bokazioa zein den: “Desagertzeko sortu zen Ataramiñe, eta, lehenbailehen bada, askoz hobe. Euskal preso politikoen sorkuntza lanak inoiz gehiago plazaratu beharko ez dugun une horri begira gaude, horrek esan nahi izango baitu, presoak, kalean, gurekin batera sortzen ari direla”.

Share
Atalak: artikuluak, Ataramiñe, aurkezpenak

[berria.eus] Hitzak ihes egiteko tresna direnean

2018 11 abendua

→ berria.eus: Hitzak ihes egiteko tresna direnean

Hitzak ihes egiteko tresna direnean

Oier Goitia, Joseba Erostegi eta Ibon Muñoa presoek espetxean idatzitako hiru lan argitaratu ditu Ataramiñe argitaletxeak

Ainhoa Larrabe Arnaiz

Ataramiñe desagertzeko sortu zela, eta liburu gehiago argitaratzeko beharrik ez dagoen garaia noiz iritsiko zain jarraitzen dutela. Horixe azaldu du Oier Gonzalez argitaletxeko kideak. «Euskal preso politikoen sorkuntza lanak inoiz gehiago plazaratu beharko ez dugun une horri begira gaude, horrek esan nahi izango baitu presoak kalean gurekin batera sortzen ari direla». 2002. urtetik dihardu Ataramiñe argitaletxeak martxan, eta urtero euskal presoen hainbat sorkuntza argitaratzen dituzte. «Euskal Preso Politikoen Kolektiboaren kronika afektiboa egin liteke, sortu ginenetik hona, argitaratu ditugun lanen bidez». Hiru lan aurkeztu dituzte aurtengoan: Lorea Erostegik preso dagoen Joseba Erostegi osabarekin batera ondu du Txori mezulariak haurrentzako ipuina; Oier Goitia gernikarrak Egia baten egunerokoa olerki bilduma sortu du; eta, Ibon Muñoak, berriz, Hamaika desio utopiarako bertso-olerki bilduma.

Ataramiñeren sustatzaile izan zen Jon Etxeandia (Bilbo, 1962-2010) ekarri du gogora Gonzalezek. Haren hitzetan, hemezortzi urte egin zituen Espainiako espetxeetan preso Etxeandiak, eta «atxilotzean torturatzaileetako batek esan zion: ‘Desegin dugu ergelkerien zure koaderno hori’». Gutxira sortu zuten argitaletxea. «Ataramiñe bilduma sortzea erantzun bat izan zen». Espetxeetan bizirik irauteko tresna da sorkuntza, argitaletxeko kidearen esanetan. «Sortzea bizirik irauteko bitartekoa da kartzelan. Ziegaren helburua da presoa bere ingurunetik bakartzea, eta, sorkuntzaren bitartez, bakartze hori hautsi, eta espetxetik kanpokoarekin harremanetan jartzen da presoa. Eremu gris horri kolorea ematen dio, nolabait».

Elkarlanean egiten dute lan argitaletxean, eta hala garatu dituzte aurtengo hiru liburuak ere. «Ataramiñe ez da posible elkarlanik gabe eta lan kolektiborik gabe». Egileen ziegetatik argitaletxearen eskuetara heltzeko beharrezkoa den laguntza azpimarratu du Gonzalezek.

Elkarlanean landutakoak

Ion Telleria kazetariak Oier Goitia Gernikako presoa lagundu du Egia baten egunerokoa olerki bildumaren sorkuntzan. «Espetxetik ihes egiten duten burutazioak dira Oierrenak». Ziega partekatu zuten Telleriak eta Goitiak, eta harreman horretatik abiatu dute elkarlana. «Oierrek [Goitiak] ohitura du, egunero, olerki solteen bidez, egun horretan bizitakoak idatzita uzteko. Lan solte horiek eman zizkidan niri, eta ikusi genuen hari bat bazutela bere sorkuntzek. Egunerokoa da, eta egia bat du oinarrian: preso dagoenaren egia edo sentipenak dituzte olerki guztiek oinarrian».

Gutunen eta deien bidez ondu dute liburua. «Baldintza zailak dira halako lanak egiteko», Telleriak azaldu duenez. Gaineratu duenez, orotariko gaiak landu ditu Goitiak olerkietan: «Gutun kopuruan kontatzen den bikote harreman bat, espetxe barruko elkarbizitza, kartzelan osaba nola izan den… Irakurtzeaz gain, entzun eta ikusi egiten diren poemak direla esango nuke». Iker Moreno preso ohiaren ilustrazioekin osatu dute liburua.

Preso duen Joseba Erostegi osabarekin elkarlanean landu du Lorea Erostegik, berriz, haurrentzako ipuina. Hasiera batean, «etxekoen artean» geratzeko sortu zuten Txori mezulariak ipuina, baina Ataramiñe argitaletxearekin kaleratzea adostu zuten azkenerako. «Gure txori mezulariak telefono deiak izan dira, horien bidez egin dugu lan, eta asko gozatu dugu. Osabak nahi zuen ume bakoitza bere liburuaren protagonista izatea, eta liburu interaktiboa sortu dugu horregatik». Hutsuneak ditu liburuak, eta protagonistaren izena zein kokalekua irakurleak berak jarri behar dizkio istorioari.

Kalekoarekin harremana

Hamaika desio utopiarako bertso-olerki bilduma sortu du Ibon Muñoak. «Bosgarren lana du Muñoak. Egunerokoa da sortu duen azken hau, eta gaur egungo gaiak lantzen ditu. Kartzelan dagoena eta kalean dagoena etengabe konektatzeko saiakera nabari da liburuan». Nazioarteko gertakariak eta bere sorterri den Eibarko eguneroko gaiak landu ditu, besteak beste, Muñoak bere lanean. Leire Narbaiza blogariak egin dio hitzaurrea, eta, orotara, ordena kronologikoari jarraitzen dioten 141 olerki bildu ditu.

Argitaratzen dituzten lanak zabaltzeko zailtasunak aipatu ditu Gonzalezek. «Gurea ez da ohiko argitaletxea, eta zailtasunak ditugu herritarrengana iristeko, ahoz aho eta eskuz esku ez bada». Donostiako Hontza liburu dendan eta Elkar dendetan jarri dituzte salgai lanok, eta, jakinarazi du euskal presoak dauden bitartean, haien sorkuntzak kaleratzen jarraituko duela Ataramiñek.

Share
Atalak: artikuluak, Ataramiñe, aurkezpenak, presoak

[BIDEOA ~ hamaika.eus] Jokin Urain: “Herreratik etxera bidean pentsatu nuen senideen joan-etorrien testigantza bildu behar zela”

2018 4 abendua

→ hamaika.eus: Jokin Urain: “Herreratik etxera bidean pentsatu nuen senideen joan-etorrien testigantza bildu behar zela”

→ AMAREN ETXEA. Jokin Urain. Liburua erosteko, hemen

Share
Atalak: aurkezpenak, Bideoak, liburuak

[AUDIOA ~ bilbohiria.eus] Hiru argitalpen plazaratu ditu Ataramiñek, presoen lanak kaleratzen dituen argitaletxeak

2018 4 abendua

→ bilbohiria.eus: Hiru argitalpen plazaratu ditu Ataramiñek, presoen lanak kaleratzen dituen argitaletxeak

.

Hiru argitalpen plazaratu ditu Ataramiñek, presoen lanak kaleratzen dituen argitaletxeak

Ibaizabal Magazina

Bere aurtengo uzta kaleratu du Ataramiñe argitaletxeak. Hiru liburu, hiru preso politiko izan dira aurten protagonistak:, Egia baten egunerokoa Oier Goitia gernikarrarena, Txori mezularia Joseba Erostegi antzuolarrarena eta Hamaika desio utopiarako, Ibon Muñoa preso eibartarrarena. Durangoko Azokan egongo dira eskuragai liburuok, gainontzeko urteetakoekin batera.

Share
Atalak: Ataramiñe, aurkezpenak, liburuak

[nontzeberri.eus] Ateramiñek urteroko uzta literarioa aurkeztu du

2018 4 abendua

→ nontzeberri.eus: Ateramiñek urteroko uzta literarioa aurkeztu du

Ateramiñek urteroko uzta literarioa aurkeztu du

Urteroko egiten duen moduan, Ataramiñe Elkarteak euskal presoen zenbait sorkuntza lan plazaratu ditu. Joan den ostiralean horien aurkezpena egin zuten Bilboko Erronda Kalean dagoen Bira tabernan. Bertan Lorea Erostegi (Txori mezulariak liburuko irudigilea), Oier Gonzalez (Ataramiñe elkartekoa) eta Ion Telleria (Egia baten egunerokoa liburuko hitzaurrearen egilea) bildu ziren.

Aurten hiru euskal presoren lanak kaleratu ditu elkarteak. Batetik, Antzuolako Joseba Erostegi eta haren ilobaren artean idatziriko Txori Mezulariak, haurrentzako ipuina. “Mezu elkartruke batetik jaio da ipuin hau. Espetxean dagoen osabaren eta kalean dagoen ilobaren arteko mezuek mimo handiz eraiki dute kontakizuna. Espetxearen errealitatea gainditu du txori mezularien hegaldi txikiak. Okilak bezala, kolpe txiki etengabez, sortu da arrakala osaba inguratzen duen paretan, eta bertatik igorri dira papera brodatu duten afektuzko hitz eta kolore biziko sentimenduak”.

Bestetik, Oier Goitia gernikarraren bigarren olerki bilduma, Egia baten egunerokoa izenekoa. “Egiaren parte da Lizarra-Garazi garaian ihes egin eta orain Murtzian duten lagunaren eguneroko aldrebes hau. Preso egon den orok bere gutunetan topatuko dituen pasadizoekin, preso egon den ororen egia eta batzuk preso egon direla gogoratzen duen ororen egia. Egietako baten egunerokoa da hau, hegitik egiarako bidean edo…”

Eta azkenik, Eibarko Ibon Muñoa euskal presoaren Hamaika desio utopiarako bertso-olerki bilduma. “Ibon kalean balego, blogaria litzateke. Blogari berezia, halere, bertsoz eta poesiaz ematen duelako egunekoak eragiten dion hausnarketa, normalean, hitz lauz jarduten dugulako bloga dugunok. Era berean, ezin dugu ahaztu, unean uneko gaien gainean hausnartzen da webgune batzuetan. Muñoak gauza bera egiten du, ezagutu duen albiste batek, adibidez, zer senti edo pentsarazi dion azaleratzen du. Eguneroko moduko bat dela esan genezake, beti ere hitz neurtuan idatzita”.

Lan horien eta beste askoren gaineko informazio guztia, Ateramineren webgunean duzue.

Share
Atalak: Ataramiñe, aurkezpenak, liburuak

Joxemari Carrere ~ Mikel Orbegozo “Maritxipi eta amatxo”

2018 2 abendua

→ sare.eus: “Maritixipi eta amatxo” ipuinaren aurkezpena Donostiako TABA tabernan

“Maritixipi eta amatxo” ipuinaren aurkezpena Donostiako TABA tabernan

Dakizuen bezala badira hainbat hilabete motxiladun haur gisa izendatu ditugun, ama, aita edo bi gurasoak espetxean dituzten umeek bizi duten errealitate gordina lau haizetara zabaltzen gabiltzala. Ama-aita espetxean duten haur-nerabeek zigor hirukoitza pairatzen dute; egunerokoan ama-aita presoarekin egon ezina, guraso presoei aplikatzen zaien ez ohiko legedi eta araudia dela eta etxera etorriko direnaren esperantzaren ukazioa eta eurak ikusteko egin beharreko milaka kilometroak.

Iaztik hona, hamaika izan dira burututako ekimenak; Sara eta Izar elkarrekin egon zitezen dinamika, motxiladun haur zein nerabeei ahotsa eman eta euren bizipenak entzutea, Motxilak gora abestia eta bideoklika, gurasoak espetxean izateak nola eragiten dien azaltzen duen dossierraren aurkezpena, herriz herri dabilen “Motxilak gora” erakusketa… Egin dugun eta egiten ari garen lanketa honetan guztian, inolako ardurarik ez duten haur hauek jasaten duten zigor eta sufrimendu egoerarekin amaitzeko ordua dela aldarrikatu dugu behin eta berriz.

Orain artean ezkutuan egon den errealitate hau argitara ateratzea lortu dugu hainbat tresna eta medioz baliatuz. Oraingo honetan, haurrei eskainitako bitarteko bat sortu dugu; “Maritxipi eta amatxo” izeneko ipuina (ondoren Sara eta Joxemarik azalduko dizkizuete ipuinaren nondik norakoak). Txikienentzat idatzia egonagatik ere, guraso, hezitzaile edota irakasleek baliatu dezaketen tresna dela uste dugu.

Umeak protagonista dituen errealitate hau eurekin lantzeko tresna baten beharraz jabetuta, Sarak bere espetxealdian Mikel Orbegozo preso donostiarraren laguntzaz sortutako ideiari jarraiki, Joxemarirekin harremanetan jarri eta gaur hemen eskuartean dugun liburuxka hau osatzera iritsi gara. Izatez konplexua den gai hau, gure txikiekin lantzeko lagungarria izan asmo duen ipuina da hau.

Gaurko tarte hau, abenduaren 5ean Durangon arratsaldeko 19:00etan egingo dugun ipuinaren aurkezpenerako gonbita luzatzeko ere baliatu nahi dugu, eta baita, motxiladun haurren errealitatea plazara ekartzen eta lantzen jarraituko dugula adierazteko ere. Izan ere, konponbiderako eta elkarbizitzarako urratsak emate bidean, sufrimendu ororekin amaitzea behar beharrezkoa da. Gu prest gaude bide horretan urratsak emateko eta ezinbestean sufrimendu egoera hau pairatzen duten 103 haur hauen errealitatea aldatzea beharrezkoa da. Jendarte osoarentzat izango baita onuragarria Maritxipi eta bere ama elkartu diren moduan beste guztiak ere euren gurasoekin egotea.

Datorren abenduaren 5etik aurrera ipuina eskuratu nahi duen ororentzat salgai izango da Durangoko Azokan eta baita Sare Herritarraren web orrialdean ere.

Guztion gustukoa izatea espero dugu. Eta noski, Sareren izenean eskerrak eman nahi dizkiegu Mikel Orbegozo, Sara Majarenas eta Joxemari Carrereri egindako lan bikainagatik. Besterik gabe, ipuin hau, Mikelen ilustrazioekin batera, posible egin duten Sara eta Joxemariri emango diet hitza.

→ naiz.eus: ‘Maritxipi eta Amatxo’: nola azaldu haur bati kartzela zer den eta ama utzi behar duela?

Share
Atalak: aurkezpenak, liburuak

[naiz.eus] Ataramiñe, kartzelako grisari kolorea ematen dioten presoen lanak

2018 1 abendua

→ naiz.eus: Ataramiñe, kartzelako grisari kolorea ematen dioten presoen lanak

KULTURA
Ataramiñe, kartzelako grisari kolorea ematen dioten presoen lanak

Urtero bezala, euskal preso politikoen sorkuntza lanak aurkeztu ditu Ataramiñek. Oier Goitia, Joseba Erostegi eta Ibon Muñoa presoen lan bana plazaratu ditu, «sorkuntza espetxean denbora kudeatzeko bitartekoa» dela aldarrikatuz. Oier Goitiaren bigarren poesia liburua, Erostegiren umeentzako ipuin koloretsua eta Ibon Muñoaren bosgarren bertso sorta bildu ditu aurten desagertzeko bokazioa duen Ataramiñe argitaletxe ezohikoak.

PATXI GAZTELUMENDI|BILBO

«Elkarlan barik ez da posible Ataramiñe libururik egotea» esanez aurkeztu zituen Oier Gonzalez Bilbatuak aurtengo liburuak. Urtero garai honetan, Ataramiñek urtean zehar espetxeetan izandako literatura lanak aurkezten ditu. Euskal preso politikoen sorkuntzarako argitaletxe bezala sortu baitzen Ataramiñe. Eta aurten ere hiru presoren lanak plazaratu ditu.

«Euskal preso politikoen sorkuntza lanaren plazatxoa da Ataramiñe, eta bertan kronika afektiboak, presoen irudigintza, poesia, ametsak eta antzerki lanak plazaratzen ditugu. Espetxean denbora kudeatzeko bitartekoa da sorkuntza, eta han, denbora da bataila guztien ama». Ondo gogoratzen du Gonzalez Bilbatuak kartzela. Han egondakoa da. Bertan idatzitakoa. Eta berak ere Ataramiñeren bitartez plazaratu zituen bere asmo eta ametsak.

Ion Telleriak ziegakide izan zuen Oier Goitiaren poesia liburuaren aurkezpena egin zuen. “Egia baten egunerokoa” Gernikako presoaren bigarren lana da, aurretik “Fakin Xokona” plazaratu baitzuen. Antzeko diseinuarekin, eguneroko itxura hartu du Goitiak egunero idazten dituen poema multzoak. «‘Fakin Xokona’ gauero Oierrek Frantziako espetxean presokideei entzuten zien oihua zen, baina Fakin Fresnes, Fakin Soto, Fakin Murtzia ere izan zitekeen poema bilduma hau», esanez hasi zuen bere aurkezpena Ion Telleriak. «Espetxetik ihes egiten duten burutazioak dira Oierrenak», bere ziegakide ohiaren aburuz. Liburuari izenburua jartzeko orduan Gabriel Arestiren “Egia bat esateagatik” poema izan dute akorduan. Iker Moreno preso ohiaren ilustrazioekin osatu dute liburua.

“Txori mezulariak” ipuina idatzi du Joseba Erostegi “Eltzikorta” preso antzuolarrak. Bere iloba Loreak egin dizkio marrazkiak. «Telefono deiak egiten zizkidan osabak astero, eta liburu honi buruz hitz egin eta eztabaidatzen genuen biok», aitortu zuen Lorea Erostegik. Umeei eskainitako ipuina da, «eta ume bakoitza da protagonista, amama oroitu nahi izan dugu, aurten joan zaigulako». Eta Joseba Erostegi Herrera de la Manchan.

Ibon Muñoaren bertsoak ohiko bilakatu dira Ataramiñek Durangoko Azokan jartzen duen standean. “Hamaika desio utopiarako” liburua eibartarraren bosgarren liburua da. Ohi duenez, ordena kronologikoari jarraitzen diote liburuko bertsoek. Kordobako espetxean sortutako 141 bertso berri ditu Muñoaren lan honek.

Share
Atalak: Ataramiñe, aurkezpenak, liburuak
« Mezu berriagoak — Mezu zaharragoak »