Burdin-hariak eta plastikozko koilarak

2015 22 uztaila


→ hamaika.eus: Burdin-hariak eta plastikozko koilarak

‘Burdin-hariak eta plastikozko koilarak’, Markel Ormazabal eta Oier Gonzalezek kartzelari buruz egindako gogoeta musikatua (Koldo Mitxelena, Donostia).

/ literatura koadernoak / ataramiñe / literaturakoadernoak.org /

Share
Atalak: Bideoak

Iurdan Martitegi: “4.107.eguna”

2015 22 uztaila

MOULINS-YZEURE
Centre Pénitentiaire (kondenatuak)
Les Godets
B.P. 24
03 401 Yzeure Cédex
FRANCE

Abaunza Martinez, Javier (14 610)
Iriondo Yarza, Aitzol (14 884)
Martitegi Lizaso, Jurdan (14 736)

→ anboto.org: Iurdan Martitegik idatzitako gutuna: 4.107.eguna

Hiru euskal herritar Frantziako ipurtzuloan bahiturik. Deserrian. Elkarrekin baina bakarturik, ezin elkar ikusirik. Isolamendu auzoan “quartier d’isolement”, “contradictio in terminis”. Plaza publikoak kaiola honekin gutxi du ikusterik.

Zaila da deskribatzen. Patio eskubidea “droit” dugu, “dans le pays des droits de l’homme”, giza eskubideen herrian. “Droit”, eskuina da ere Molière-en hizkuntza hontan. Nire patioa berriz ezkerrekoa da beti. Boteretsuen aurrean estutzen dudan ukabila bezala edo gau ilunenean uzkurtzen zaidan bihotz minbera bezalatsu. Nire ezkerreko patioak 8 pausu ditu luze, 7 zabal eta hatz puntekin ukitzen dut sabaia. Goizean ordu bat eta arratsaldean beste ordu bat. Ni eta patioa bakar-bakarrik gaude. Tira, eguzki pisutsu hau ere agertu ohi da puntual hitzordura, kostata, tetxuko sare metaliko hirukoitz eta txarrantxen artean lekua egitea lortzen duenean. Isiltasunak ere egiten digu konpainia. Eta jada lau gara. Patioa, eguzkia, isiltasuna eta ni. Ez dago gaizki.

Kexatzerik ez. Kurloi bat ere entzun ohi dut batzutan urrunean baina ikusi ez. Nahiko balu ere ezingo luke patioan sartu eta egia esan, zer galdu ote zaio txoritxo askeari nire ezkerreko kaiola hontan? Ezer ez. Zulo honek ez du bizidunik merezi, ezta berau diseinatu, eraiki eta kudeatzen dutenak ere. Guk berriz, nik, hemen jarraituko dut, kaiola hontako bakardadearen konpainian. Bakarkako galdera erantzunetan. Makurtu nahi gaituzten aldiro, zutitzen ahalegintzen. Eusten. “Resistiendo”. “En résistance”. Noiz arte?

Azken orduko albistea: Beste 4 euskal herritar atxilo hartuak Baxe Nafarroan. Artean, Xabier eta Iñaki. Kaiola hauek krudelkeriz betetzen jarraitzeko beste lau bezero. Hau al zen bakea?

/ literatura koadernoak / ataramiñe / literaturakoadernoak.org /

Share
Atalak: Gutunak, presoak

Jexuxmari Zalakain, “Kartzelako kronikak (eta XII)”

2015 21 uztaila

Jexuxmari Zalakain euskal preso politikoak Espetxeko Kronikak argitaratzen ohi ditu Herria 2000 Eliza aldizkarian espetxeratu zutenetik hona. XII. kronika hau 256. zenbakian argitaratu zuen. Eta kartzelako azken kronika izango da. Izan ere, irailaren 27an kaleratuko da Jexuxmari. Argazkia: Wikipedia

→ Kartzelako kronikak (eta XII)
Jexuxmari Zalakain Garaikoetxea
Euskal preso politikoa. Dueñas
Herria 2000 Eliza 256. zk. 2015.pdf

Hau izango da azkena!

Arratsalde zorria da. Egutegian udaberria markatu ahala berogailuak itzali dituztenez, ez da giro. Eskolan sartzeari utzi diot, neumonia harrapatu nahi ez badut. Orduz geroztik jantokiarekin erdibana egiten duen galeriako kristalera ondoan esertzen naiz, usu, tapoiak belarrietan ipinita jendearen zarata nolabait apaltzeko. Hala, bozgorailuetatik nire izena esan ote duten peskizan jarri naiz, nirearen bukaera berdina duten beste izen batzuk ere baibaitaude. Antza, nire izena izan da. Funtzionario bat hurbildu zait, ez ote dudan entzun galdezka. Banengoen bada. Bildu zure gauzak eta joan zaitez sarrerako modulura, esan dit. Agian luze joan zaidala. Zer ote den murtxikatzen abiatu naiz. Bertaratuta, beste funtzionario bat urreratu zait: Zalakain, pasa zaitez segurtasun-uztaitik. Zer egin ote dut… Pasa naiz. Ez du pi-pi-pi jo. Zuzendariordeak ikusi nahi zaitu. Ikusi. Arratsalde on. Erregimeneko Zuzendariordea naiz eta zurekin berba egin nahi dut. Berba. Bulego batean sartu eta aulkia erakutsi dit. Hau serioa da, neure artean. Zuzendari ordea naiz. Urte askoan, ez zaitut ezagutzen. Paper bat jarri dit begien aurrean. Hau eskatu didazu, ez? Dakidala, zuri ez dizut ezer eskatu. Kondenaren likidazioa da. Kontxo, hori bai! A.N.eko paper ofizialaren kopia bat luzatu dit. Beraz, irailean zoaz libre. Hala dirudi, bai. Mila esker. Agur.

Horrelaxe adierazi didate ofizialki nire askatasun-eguna: irailaren 27a. Jakin banekien, abokatuak esanda: 60 egun kendu dizkidate. 8 urtetan zehar astero epailearengana joaten aritzeagatik. Baina ni, egoskor, paper ofiziala nahi. Eskatu, kondenatu zintuen epaileari eskatu behar zenion; baina, tira, behingoz… Bai, behingoz albiste on bat: bukatu da nire kartzelaldia.

Maiatzaren amaieran idazten ari naiz nire azken kronika hau. Oraindik lau hilabete geratzen zaizkit: udaberria bukatu eta uda osoa, baina iraungitzat ematen dut nire bizitzaren fase hau. Nire gauzak nola atera aztertzen ari naiz -hiztegi potoloak, liburuak, koadernoak, karpetak-; nire beste hainbat gauza -arropa, izarak eta mantak batik bat- nori oparitu. Gauza handirik ez txaboloa hustutzen. Nire bizitzako 20. etxe-aldaketa izango da.

Bukatu da, akabo

Beharbada balantzea egiteko ordua da. Nire irakurle eta lagunek badakizue dagoeneko eginda daukadala. Ikus Ataramiñe. Ez naiz errepikatzen hasiko. Hala ere gauza batzuk esan nahi ditut nire azken kronika honetan, espetxetik. Hasteko, eskerrik asko: nirekin egon zareten guztioi: idazten, bisitatzen, animoak eta musuak bidaltzen. Nire gauzen (arroparen, diruaren, liburuen) ardura hartu duzuenoi. Ia-ia ezagutu gabe nirekin harremana josi duzuenoi. Aldika bederen gorantziak bidali dizkidazuen guztioi. H2000eko talde osoari: nire ausentzian hain gartsuki eta bikain aldizkaria argitaratzen jarraitu duelako, nik uste baino lan ederragoak osatu duzuelako alez ale, betiko xumetasuna gordez; orobat, gu guztion aldizkaria bizirik mantentzen asmatu duzuelako, kemenez eta gogoz, arrastoa galdu gabe. Eta nola ez, nire kartzelako kronikak gustura jaso dituzuelako. Zoritxarrez ez dut aukerarik izan kartzelako egoera bere osotasunean deskribatzeko. Dakizuenez, Soto del Realeko asteburua eta Valdemoroko hilabetea kenduta, Dueñaseko 11. moduluan eman ditut nire kondenako zortzi urteak -barruko hizkeran esanda, kanpaina osoa-. Ez dut ikusi dudana besterik kontatu nahi izan. Ulertuko duzue, hala ere, kartzeletan joan-etorri handia egoten dela, eta jendearekin batera beste patioetako iritzi-miritziak heltzen dira: beraz, esan genezake, mutatis mutandiz, toki guztietan txakurrak ortozik.

Hogeita hamalau borroka-kide ezagutu ditut Dueñasen. Horietatik hamar bat lagunekin estutu ditut harremanak, elkarrekin bizi izan baikara: Jose Luis, Iñaki, Ibon, Oskar, Igor O. eta Igor CH, Mikel, Txomin, Oier eta Lander. Besteekin noizbehinka eta presaka egon naiz, lokutorio bidean, erizaindegian, hauteskunde egunetan, etab. Gehiagorako tarterik ez da egon. Nahi baino gutxiagotan eduki dut kolektiboaren berri zuzena, abokatuen bisita, beste espetxetan dauden preso politikoekin gure gauzei buruz patxadaz mintzatzeko bete. Beste dozena bat lagunekin izan dut korrespondentzia idatzia, jakinda, noski, gure eskutitz guztiak begiluzeen begiradapetik pasatzen direla, eta ondorioz, autozentsura ezinbestekoa dela. Zer erremedio, ez baduzu prentsaren lehen orrialdeetan atera edo albistegiren bat ireki. Irudipena dut horretarako famatua izan behar duzula; edozeinen iritziak ez dira albiste. Kontuz ibiltzea onena, edozein moduz. Inoiz ez baita onerako izaten, kalterako baizik. Esan nahi dudana da nire ikuspegia, kartzelari buruz, partziala dela; protagonista eta esperientzia asko zuzenean ezagutu gabe noa.

Inoiz idatzi dut: kartzelaldi arina izan da nirea. Kide beteranoek kontatu didatenaren aldean, deus ez. Nire baitan, nire bizitzako faktura batzuk ordaintzen, sentitu dudan oinaze bortitza, askatasun falta fisikoa baino, hagitzez, saminagoa izan da. Kitto. Amaitu da.

Kartzela ala sikiatrikoa

Beharbada nire izaera izango da: arreta berezia jarri dut preso arrunten egoera, bizimodua eta etorkizuna behatzen. Nire lehen (eta espero dut azken) kanpaina izan da, eta biziki hunkitu nau barruko bizitzak. Atzerritarrentzako espetxean egon naiz, beraz, mundu osoko auzoak izan ditut; jende pobrea, kolpatua, bizitzak igatua, drogaz ondatua, bizimodu txukunagoaren bila urrunetik etorri eta alferrik galdua, hizkuntza, kultura eta erlijio anitzeko jendea, trapitxeoan eta gezurrezko harremanetan zaildua, gure gizartearen bazterrean bizitzera behartua. Espetxean inori ez zaio galdetzen zergatik heldu den bertara, zer demontre gertatu zaion. Askok galdetu gabe kontatzen du, konfiantza minimoa somatuz gero. Egia esaten ari ote diren igartzea ez da samurra izaten, miseria estaltzeko ez baitago gaizki fantasia apur bat. Geien-gehienek harreman eskasa daukate familiarekin, ez telefonoz, ez bisita bidez. Ondorioz, eskean ibili ohi dira, ahal badute euskaldunen abaroan. Hemengo aberatsak gara, diruz eta maitasunez. Aho zabalik geratzen dira astero daukagula lagunen bat lokutorioan zain, senideren bat bisean. Zuek bai zoriontsuak, entzun diet inoiz. Batzuekin oso ondo konpondu naiz, ahal izan dudan arreta guztia jarri dut ulertzen, nire neurrien arabera eusten, bizitza alegratzen (kafea, tabakoa eta garagardoarekin hobeto!). Enpatia falta ez da nire akatsetako bat. Askotan zaila bilakatzen da jende hau nola lagundu ebaztea. Miseriak norberekoikeria ekartzen du, sarri. Presentea dute beltza, eta etorkizuna zer esanik ez. Euskal herritar koadrila ere ezagutu dut, atzerritarrak bezain galduak, komeriak izango dituztenak gure gizartean egoki txertatzeko: lanik ez eta gogorik ere ez, malo! Lastima nik nobelista izateko gaitasunik ez izatea. Soberan dago hemen gaia.

Maiz galdetu diot neure buruari: hauetako batzuek zer demontre egiten dute hemen. Espetxea baino gehiago sikiatrikoa ematen du. Bere burua gobernatzeko gai ez den jend3ea, burutik seko nahasia, injekzio gogoren bidez irauten dutenak patioan, zonbiak iduri, sekulan inorekin hitz egin gabe, hara eta hona bueltaka, begiak lurrean josita, bere buruarekin bakarrizketan, lo zorroan, lo astun sikiatrikoan.

Halako batean euskal herritar gizajo bat bidali digu hezitzaileak: joan zaitez Zalakain eta Marurirekin, horiekin ondo ibiliko zara. Gaixo sikiatriko diagnostikatua da. Lagun iezaiozue, erregutu dit hezitzaileak. Eta aitortu dit: auskalo non bukatuko duen! Eta hau bezala patioko asko. Hauek sikiatrikoan egon beharko lukete, baina gizarteak ez du erantzun egokirik; barrura eta hor konpon. Arrazoia daukazu. Zer esan behar nion, ikusita barruko populazioaren gehiengoa botika sikiatrikoak hartzen dabilela…

Kezkatuta noa

Aitortza bat egin behar badut nire azken kronika honetan, hauxe: oso kezkatuta noa, preso politikoen etorkizunari dagokionez. Jaurlaritzak Hitzeman eta Zuzen Bide proiektuak bidali dizkigu. EH Bilduk Bakerako Euskal Bidea proposatu du, non preso politikoon ibilbidea marrazten den kalerantz. Programak programa -alde nabarmenak daudela onartuz eta denetan dauden alde positiboak ukatu gabe- non dago testu hori(ek) errealitate bihurtzeko mekanismorik? Inon ez. Ez naiz hasiko nire argudioak aletzen. Hain ergela ez naiz. Denbora izango dugu kalean patxadaz, dagokienekin, mintzatzeko. Irudipena dut, hala ere, luzerako, oso luzerako, doala kontua. Ni joango naiz eta barruan jarraituko dute besteek, bakoitza bere txandaren zain: L. (nire izateko bikotea azken lau urteotan), 19 urterekin hasi zen kondena, 3 urte barru (ia 40rekin) bukatuko ote duen amestuz; O. kendu dioten konfiantzako sikologoaren hutsunea nola beteko duen aztertuz; JM. patioko hormigoia zapaltzearekin bat Hernaniko baserria gogoan, sumatzen hasi den bertigoak gainditu ezinik; B., 14 urte jan ondoren bi haurrengana so, etorkizunaren haizeak nondik joko ote duen peskizan.

Beste inoiz erre idatzi dut. Sarreran esan zidaten hemendik konplituta ateratzen da, motel. Hori besterik ez dut ikusi; hiltzeko zorian zaude edo hobe duzu barruko indarrak bildu eta eustea. Aitzol eta Jose Migel hor daude gaixo larri: nire ikasleak izan ziren, bat unibertsitatean eta bestea seminarioan. Irteeran, beste beterano batek esan dit: zu aterako zara, ni eta ni bezalakoak ateratzea da arazoa. Kode Penala aldatu gabe, jai! Prozesuetan konfiantza ez galtzea ezinbestekoa da. Helburuak epe motzerako proiektatu eta sinetsaraztea berriz, etsigarria. Nire esperientziak erakutsi dit presoak tinko eta lasai jarraitzeko behar dituela aupadak… Edozein moduz, agur eta eutsi goiari, adiskideak!

→ Kartzelako kronikak (XI)
Jexuxmari Zalakain Garaikoetxea
Euskal preso politikoa. Dueñas
Herria 2000 Eliza 252. zk. 2014.pdf

→ Kartzelako kronikak (X)
Jexuxmari Zalakain Garaikoetxea Euskal preso politikoa. Dueñas
Herria 2000 Eliza 249. zk. 2014.pdf

→ Kartzelako kronikak (IX)
Jexuxmari Zalakain Garaikoetxea. Euskal preso politikoa. Dueñas
Herria 2000 Eliza 246. zk. 2013.pdf

→ Kartzelako kronikak (VIII)
Jexuxmari Zalakain Garaikoetxea. Euskal preso politikoa. Dueñas
Herria 2000 Eliza 244. zk. 2013.pdf

→ Kartzelako kronikak (VII)
Jexuxmari Zalakain Garaikoetxea. Euskal preso politikoa. Dueñas
Herria 2000 Eliza 240. zk. 2012.pdf

→ Kartzelako kronikak (VI)
Jexuxmari Zalakain Garaikoetxea. Euskal preso politikoa. Dueñas
Herria 2000 Eliza 237. zk. 2012.pdf

→ Kartzelako kronikak (V)
Jexuxmari Zalakain Garaikoetxea. Euskal preso politikoa. Dueñas
Herria 2000 Eliza 233. zk. 2011.pdf

→ Kartzelako kronikak (IV)
Jexuxmari Zalakain Garaikoetxea. Euskal preso politikoa. Dueñas
Herria 2000 Eliza 227. zk. 2010.pdf

→ Kartzelako kronikak (III)
Jexuxmari Zalakain Garaikoetxea. Euskal preso politikoa. Dueñas
Herria 2000 Eliza 224. zk. 2010.pdf

→ Gutuna
Jexuxmari Zalakain Garaikoetxea. Euskal preso politikoa. Dueñas
Herria 2000 Eliza 219. zk. 2009.pdf

→ Kartzelako kronikak (II)
Jexuxmari Zalakain Garaikoetxea. Euskal preso politikoa. Dueñas
Herria 2000 Eliza 218. zk. 2009.pdf

→ Kartzelako kronikak
Jexuxmari Zalakain Garaikoetxea. Euskal preso politikoa. Dueñas
Herria 2000 Eliza 215. zk. 2008.pdf

Herria 2000 Eliza. Espetxearen inguruko ale bereziak

→ Espetxe suntsitzailea
Herria 2000 Eliza 233. zk. 2011.pdf

→ Biktima isilduak
Herria 2000 Eliza 220. zk. 2009.pdf

/ literatura koadernoak / ataramiñe / literaturakoadernoak.org /

Share
Atalak: presoak

“Txabolotik” Jon Mintegiagaren bloga

2015 4 ekaina


Blogeko irudia: Iker Moreno

Jon Mintegiaga Oiarbide (Ibarra, Gipuzkoa) euskal preso politikoak TXABOLOTIK bloga ireki berri du. Atzo bertan argitaratu zuen lehen sarrera:

Txabolotik

Ingurune libre batetik -hau erlatiboa izanagatik- supituki, indarrez erauzia izan denak, luzea, oso luzea bihurtu daiteken bizitoki antinaturala goitik behera, amorruz araututako itxitura bat izango dela asimilatzen duenean, zizela hartu eta lehenagotik bertan dauden edo igaro diren kideek harresian egindako pitzaduretan sakontzen saiatzen da, zulatutako txirrikituetatik askatasuna arnastu eta behatzen bat ateratzeko sikiera.

Fisikoki edo mentalki aldamenean izango dituen kideen abaroan, edo herritik, etxekoek, lagunek, maite dutenek bota dioten eta tiraka dauden sokari helduta, duintasunari eutsi nahiean daukan gutxia mantendu eta esparruak zabaltzeari ekiten dio, egunerokoan hamaika pasarte pilatuz, bizitza bera bezain arrunt edo konplexuak, sarritan bortitzak, absurduak (zenbaitetan barregarriak), miseriazkoak edo aparteko laguntasun nahiz maitasunezkoak izan daitezkeenak.

Kanpotik zekarren pentsaera aldatu egingo zaio halabeharrez, iraultzaileak esan zuen bezala ez baita berdin pentsatzen jauregi batean edo etxola batean. Perspektiba, ikuspuntua, ezberdina baita Gaztelugatxeko ermitatik edo Lezeko haitzulotik, mendi puntatik edo erreka bazterretik, kaletik edo kartzelatik, norberaren etxeko gelatik edo 4 x 2ko ziegatik, txabolotik.

Jon Mintegiaga 2015eko urtarriletik hona daukate espetxean, Herrira elkarteko kide izatearen akusaziopean. Egun Madrid III espetxean dago, Valdemoron.

2009an El Filtro liburua argitaratu zuen Txalaparta argitaletxean. 2011n Frankismoa eta trantsizioa Tolosaldean eta Leitzaldean, Joxemi Saizarrekin batera. Ataramiñe03 eta Ataramiñe05ean ere argitaratu ditu hainbat testu labur.

/ literatura koadernoak / ataramiñe / literaturakoadernoak.org /

Share
Atalak: presoak

“BOBBY SANDS Martxa baten lehen notak” liburuaren aurkezpena

2015 12 maiatza

Bobby Sands. Martxa baten lehen notak
Denis O’Hearn
Euskaratzaileak: Aitzol Iriondo eta Jurgi Garitagoitia
Txalaparta, 2015

Aitzol Iriondo eta Jurgi Garitagoitiaren gutuna

Liburuaren lema egokia zein litzatekeen pentsatzen hasi ginenean, ez genuen denbora askorik eman martxa baten lehen notak aukeratzeko. Gure baitan datzalako eguzkiak, laiotzean ere. Nazim Hikmet turkiarrak bere poemarekin esan zuen ez zutela lurperatuko abesten hasi gabe, kanta bukatu gabea izanen zela jakin arren. Espetxean idatzitako poema da turkiarrarena, tristezia bat azpimarratzen duena. Bobby Sands eta bere burkideak espetxean hasi ziren kantuan, beren buruei eta baita herritarrei ere. Egoerarik makurrenean, borrokatzen segitzeko arrazoiak bazeudela argi utzi zuten eta borroka horretan, moldeak ez zutela zertan beti berdinak izan behar. Norberaren iniziatiba eta indarretik sortzen direla borrokarik ederrenak, zailenak, arrakastatsuenak. Laiotzaren itzalean antolatutako protesta bat, tamaina horretara eramatea bera bakarrik, arrakasta izan zelako. Irabazi zutelako. Gizabanakoaren mailarik gorenera iristea lortu zutelako.

Laiotzetik dator itzulpen hau ere. Ez borroka faltan gaudelako eta irakaspenik behar dugulako. Euskaldunok sufritu dugu itzalean, latzak izan dira hamaika protesta. Historia luzea da euskaldunarena eta kartzelarena. Kartzelari, egunero, aurre egitearen borroka gogorra izanik, beste irtenbiderik ez dagoela iritzita, gorputza armatzat hartuta odolez gure mezuak idatzi ditugu ziegaren paretetan. Ez dago irakaspenik, ez dago leziorik liburu honetan. Dago elkartasuna dago konplizitatea dago maitasuna… eta dago bizitza. Bere latzean, bizitza. Bere latzean, bizitza. Barrote artetik oihu egiteko beharra ikaragarria delako, ametsak sobera daudelako, barroteak beste eta giltzak falta direlako. Geure oihu bihurtu dugu itzulpena, garrasi antzeko bat. Irlandarrekin batera sentitu gara biluzik, zikin, goseturik, malkotan eta irribarrearekin. Hor dagoelako edertasuna… irribarrean. Determinazioan, insistentzian, pazientzian… taldean. Hortik erne da askatasuna.

Lan honek gure egunak bete zituen. Bete beharretako bat baliatu eta gure martxa markatu. Nekatzeraino… gozatzeraino! Halako liburu formatuan amaituko zuenik imajinatu ere egin gabe ekin genion lanari. Geure buruari ekarpena egiten hasi eta Euskal Herriari, behar zuen bezala, euskaraz, ekarpentxoa egiten amaitu dugu. Ez da gutxi, gero! Baina geurea zen eguneko zereginetik puntu honetaraino iritsi ahal izateko, ez gara gu izan bakarrik. Taldea izan da.

Horregatik, mila esker bihotzez, Mitxel, Arkaitz, Patri eta beraiekin batera gure proiektutxo hau egikaritzera eraman dutenei. Julieren indar dosiak bete gintuen. Eta Denisen ekimenak piztu du hau dena. Ez garelako gu bakarrik.

Tiocfiadh ar la!

Aitzol Iriondo Yarza / Jurgi Garitagoitia Salegi
2015eko apirilean, askatasuna bihotzean

→ txalaparta: BOBBY SANDS: Martxa baten lehen notak
→ Aitzol Iriondo eta Jurgi Garitagoitiaren gutuna
→ gara: «Bobby Sands», laiotzetik itzulitako biografia gordin bezain gizatiarra
→ naiz.eus: Bobby Sands-en biografia argitaratu du Txalapartak
→ uriola.eus: Bobby Sandsen biografia euskaratu dute Jurgi Garitagoitia eta Aitzol Iriondok
→ info7: Gaurkoan, Txalapartako Mikel Sotok “Bobby Sands: Martxa baten lehen notak” liburua gomendatu digu
→ txalapartatik.info: Bobby Sandsen biografia aurkeztu dugu
→ youtube.com: Mitxel Sarasketa ‘Bobby Sands. Martxa baten lehen notak’ liburuaren aurkezpena
→ youtube.com: Bobby Sandsen biografiaren aurkezpena · Eoin O’Broin (Sinn Fein)

/ literatura koadernoak / ataramiñe / literaturakoadernoak.org /

Share
Atalak: Espetxeko gutunak, liburuak, presoak

Mikel Antza, “AMETSAK ERE ZAIN”

2015 30 apirila

Mikel Antza
Ametsak ere zain
Poesia
Susa, 2015

Hilabete batzuk neramatzan kartzela aldi luze honetako hamar urteotan idatzitako hainbat poemekin bueltaka. Iazko Durangorako prestatu nahi izan nuen bilduma bat, Iosu Uribetxeberria zenarentzat, hil hurren baitzegoen, eta ondorenean baino, beraganako sentimenduak aurrez helaraztea egokiagoa neritzon. Azkenean, poema bildumaren proiektua alde batera utzi eta ATARAMIÑE aldizkarian argitara eman nituen poema batzuk, berari igorriz INVICTUS izenburua ipini nion poema kaiera.
Garai bertsuan, tarteka liburuak igortzen dizkidan lagun anonimo batek, Aime Cesaire-ren Cahier d’un retour au pays natal helarazi zidan. Abendu amaiera aldean, bazkal ostean, ohean etzanda irakurtzen ari nintzela, eztanda egin zuen nire baitan. Ez nuen dena ulertzen, ulertzen nuen ordea Cesaire zer ari zitzaidan esaten. Nire baitan lozorroan lotsatuta zegoen ahotsa esnatu zitzaidan.
Askatasuna sentitu nuen. “Horrela ere idatz daiteke poesia” sentitu nuen. Zuzenagoa da “horrela idatzi behar da poesia” sentitu nuela esatea.
Eta hurrengo egun eta asteetan, oheratu aurretik gauero bezala, musika ipini, polarra jantzi, ziegako leihoa zabaldu, bertan bermatuta, izarrak antzematen saiatuz, burdina barrak aski ez eta gaineratu dizkiguten sareko laukitxoetan jolasean zebilen armiarmari beha, hegoaldeko haizeari zelatan, nire barneko ahotsari bide eman nion.
Susaren Munduko Poesia Kaierak ere lagun izan ditut, Aime Cesaire (berriro!), Georg Trakl, Emily Dickinson… Gaztarokoak etorri zitzaizkidan gogora, alemaniar erromantikoak, Oscar Wilde ere bai, eta Walt Whitman… eta izenez oroitzen ez ditudanak, eta kantak, eta erritmoak eta errimak, gaueko dantzarekin hamar urteotan bildutako poemekin josi eta nahasi ditudanak.

Poema gordinak dira, gogorrak, heriotza eta kartzela eta gerra dute gai. Mina eta samina. Garratzak ere badira pasarte batzuk, ez oso “poetikoak” beharbada.
Baina maitasunezko poemak ere dira, norbanakoa baitute gai eta helburu. Eta aurrenik neroni; liburu honen idazketa bitartean nigan eragindako aldaketa sentitu baitut. Eta maitasunezko poemak ere dira, askatasuna dutelako amets, askatasunez idatziak direlako.

Ulertzen den poesia idatzi nahi izan dut. Ez dut dena murtxikatuta eman ordea. Eta, seguruenera, hainbat pasarte ilun edo ulertezin gertatuko zaizkio irakurleari. Hemen barruan sentitzen den desolazioa bere sakontasunean behar bezala azaltzeko trebezia handia behar da. Bart, ohean etzanda, “sabai zurian pentagrama zurtzak” ikusi ditut. Gure zerua infernu arin bat da.

Liburuaren osaketa ez da erraza izan, hemengo lubakietan ez dago tiro hotsik, ez granada eztandarik, ezta lokatzik. Isilagoa da bizi dugun suntsipena. Liburua bukatzear nuela, martxo hasieran, miaketa orokorra deritzoten bat egin ziguten. Goizeko zazpietan sartu zitzaizkigun kaskodun mozorrotuak, ezkutuak aurretik zituztela. Eskuburdinak atzean lotu eta atxilo hartu gintuzten, ziega huts batera eraman eta bi mozorrotuk gure burua biluztera behartu gintuzten, eskuargi batekin uzkia arakatzeko, hirugarren batek dena filmatzen zuen artean.
Zigor-ziegako bi egonaldiren artean amaitu dut AMETSAK ERE ZAIN, doi-doi. Beste haren duela hogeita hamar urte baino gehiagoko koplak bezala atera dira liburuko azken poemak ere praketan gordeta.
Generoz aldatuta ere ez dut lortzen kartzelatik irtetea. Iheserako nahi nukeen literaturak bertara nakar behin eta berriro.

Eskerrak eman nahi dizkiet aldez edo moldez poema liburu hau idazten lagundu didaten guztiei. Ez ditut hemen aipatuko, ez dakien eror legedi antiterroristaren zama. Presoon senideak Intxaurrondora deklaratzera deitzen dituzten garaiotan, galdera hura datorkit azkenaldian gogora: “zer behar du gure odolak irakiteko?”.

MIKEL ANTZA
2015eko apirilaren 17an
Réau-ko kartzelako zaindaritza zorrotzeko moduluan


Eneko Olasagasti zinemagile eta Antzaren adiskideak irakurri du autoreak Réauko espetxetik bidalitako gutuna

→ AMETSAK ERE ZAIN liburua osorik.html
→ literaturaren zubitegia: Mikel Antza
→ Susa etxea
→ Mikel Antzak espetxetik bidalitako gutuna.pdf
→ literatur emailuak: Ametsak ere zain, Mikel Antza
→ berria.eus: Heriotzaz, kartzelaz eta gerraz idatzi du Mikel Antzak bere lehen poema liburuan
→ naiz.eus: Lehen poema liburua kaleratu du Mikel Antzak, espetxean ondutakoa: ‘Ametsak ere zain’
→ naiz.eus: Espetxearen garraztasunak ere badu maitasunetik

→ berria.eus: «Kartzelan sentitzen den desolazioa azaltzeko trebezia handia behar da»

/ literatura koadernoak / ataramiñe / literaturakoadernoak.org /

Share
Atalak: liburuak, Poesia, presoak

Ekhiñe Eizagirre “Fleuryko espetxetik, gure herria bihotzean”

2015 26 martxoa



→ ARGIA 2444 zenbakia
2015ko urtarrilaren 04a
Bertso berriak

Ondarroako Topaketa Feministarako jarriak
Ekhiñe Eizagirre

Nolakoa nahi duzu
zuk Euskal Herria?
nolakoa da aizu,
zure argazkia?
nik irudikatzen dut
erabat berria
elkar zainduko duen
aberri txikia
parekidea eta
gure eskuz josia!

“Ez gara inorenak”
dio esaldiak
gureak dira gure
gorputz ta biziak
gure eskubideak
desira bustiak
familia eredu
anitz ta berriak
hanka arteak eta
gorputz biluziak!

Zertarako genero
prefabrikatuak?
estigmatizatuaz
besteon hautuak
bilakatu gaitezen
haien deabruak
subjektu feminista
ta intsumituak
plazerrez iraultzeko
norma arautuak!

Oharra: Ondarroako Topaketei amaiera bertso hauek abestuz eman zitzaien. Eizagirreren sortan ohar hau zetorren: “Fleuryko espetxetik, gure herria bihotzean”.

/ literatura koadernoak / ataramiñe / literaturakoadernoak.org /

Share
Atalak: presoak

[Bideoak] “Abesoj Aidnanoirras, 35 urte idazten” Bilbo Zaharra forumeko hitzaldiak

2015 10 martxoa


“Abesoj Aidnanoirras, 35 urte idazten“ hitzaldietako bideoak

Bilbo Zaharra Forum & Euskaltzaindia

Joxe Azurmendi
Nazioaren kontzeptua behelaino artean
2015.03.05

1:29:44

Jesus Egiguren
2015.03.04

1:10:55

Maialen Lujanbio eta Harkaitz Cano
Kantatutako poemak
20015.03.03

1:32:44

Joxemari Iturralde
Abesoj Aidnanoirrasen obraren inguruan hainbat zertzelada
2014.11.06

1:18:29

Eñaut Elorrieta
Deserriko kantak
2014.11.04

1:31

Xabier Anza
Moroak gara behelaino artean?
2014.11.05

1:23:52

Eider Rodríguez
Itsasoa da bidea
2014.11.03

1:15:00

/ literatura koadernoak / ataramiñe / literaturakoadernoak.org /

Share
Atalak: Bideoak, iheslariak

Jose Migel Azurmendi Albizu “Euskara kartzeletan” 1998

2015 6 martxoa

Euskara kartzeletan
Jose Migel Azurmendi Albizu
BAT aldizkaria
29. zenbakia
1998ko abendua

EUSKARA KARTZELETAN

Sarrera

1997ko indultoaren ondoren, abenduaren lauan Fran Aldanondo kaleratu eta egun gutxitara (abendua amaitu aurretik) ezker abertzaleko beste lagun batzuk espetxeratu zituzten. 1978ko urtarrilaren hasieran beste lau lagun atxilotu zituzten Iruñean (Xefe eta Txintxo hil zituzten operazio berean) eta harrez gero, Euskal Preso Politikoen zerrenda geroz eta luzeagoa izan da.

Euskal Preso Politikoak Euskal Herritik urruntzearena ez da atzo goizeko kontua. Ez zuen Martin Villak asmatu, ezta Barrionuevok edo Mayor Orejak ere. Frankismoaren garaiko preso politikoek -eta beraien senideek, lagunek…. ere- ondo asko ezagutu zituzten Puerto de Santa Maria, Jaen, Kordoba eta beste hainbat bazterretako espetxeak. Geroztikook ezagutu ditugun bezala. Une honexetan bertan ehundaka dira urruneko espetxe horietan preso dauzkaten euskaldunak… Euskal Preso Politikoak.

1977ko indultoaren ondorengo hilabeteetan bestelako itxura bat erakutsi nahi izan zuten nonbait eta horrela 1978an zehar atxilotu zituzten euskaldun gehien-gehienak Hego Euskal Herriko espetxeetan sartu zituzten preso. 1978ko abenduan ehun bat preso zeuden aipatutako lau espetxeetan. Lehentxoago, urrian hain zuzen, bost euskal preso politiko Iruñetik Burgosko espetxera eraman zituzten.

18 urteko testigantza

Bapatean, batek daki zein ihesaldi zela aitzaki (trasladoak zuritzeko beti ihesaldiren bat izan da aitzaki), Soriako kartzelan denok biltzea erabaki zuen Espainiako Gobernuak. Eta halaxe, abenduak 27ko goiz hartan, Grapoko kideak Soriatik Zamorara eraman eta euskal preso politikook, Euskal Herriko espetxeetatik atera eta Sorian bildu gintuzten.

Aurreraxeago irakurri ahal izango den bezala, Euskal Herritik urruntzeak barruko errepresioaren areagotzea ekarri zuen. Beste ondorio bat ere ekarri zigun: komunikazioen interbentzioa eta euskaraz komunikatzeko -idazteko batez ere- oztopoak.

Soriara iritsi eta ordurarteko egoera arras aldatu zen. Polizia Nazionala kartzela barruan zen, “zentro” delakoaren inguruan eta gu ibili beharreko pasiloetan. Egoera hartan berehala hasi ziren mehatsuak, jipoiak, gau erdiko “bisitak”, etab. Lagunen bisitak debekatu egin zizkiguten, vis a vis-ak kendu eta gutunen interbentzioa jarri ziguten indarrean. Ordurarte itxita entregatu eta jasotzen genituen gutunak, handik aurrera irekita entregatu behar genituen eta kaletik jasotzen genituenak zabalik ematen zizkiguten. Garai hartan telefonoz deitzeko baimenik ez genuen izaten.

Sorian, bisitetan euskaraz egiteko oztoporik ez genuen izaten. Euskarazko gutunak nahiko “zuzen” iristen ziren, guk igortzen genituenak bezala jasotzen genituenak. Gehien-gehienetan zuzen iristen baziren ere, gure etxean -eta ez gurean bakarrik- badira zazpi urteko atzerapenez jasotako gutunak.

Euskaraz idazteko eta bisitetan euskaraz egiteko arazoak beranduxeago heldu ziren. Hain zuzen ere, neuri dagokidanez behintzat, 1980ko ekainean, PM batzuekin Mitxel Sarasketa [1] (20 urte barrote tartean igaro arren, oraindik preso daukate Mitxel!) eta biok La Mantxako Herrerara eraman gintuztenean.

Herrerara iritsi eta laster ikusi genuen zer izango genuen hurrengo hilabeteetan. Biluztearekin batera, ordulariak, kateak, liburuak eta soineko erropa bera ere kendu egin ziguten. Buzo zikin bat eta oinetako ziztrin batzuk eman zizkiguten gure den-dena kendu -“miaketarako” kendu- eta gero. Hurrengo egunetan “behar genituenak” eman eta besteak erretiratu egin zizkiguten (ordularia, kateak, oheko erropa “ez genituen behar” eta ezta liburu eta jazteko erropa gehienak ere; halaxe erabaki zuten gartzelariek, ez genituela behar, eta beraz, erretiratu egin zizkiguten). Irratia eta telebista edukitzea debekatu egin ziguten, baita familiaren bidez egunkariak edo aldizkariak jasotzea. Hilabete batzuetan El País bera erostea debekatuta izan genuen, Herrerako torturei buruz artikulu bat kaleratu zuelako. Erosi, Ya erosteko baimena geneukan, baina egunkari horri ere egunero orri pila bat kentzen zizkioten guri eman aurretik.

Harremanak ere mugatu egin zizkiguten. Preso lagunekin hitz egitea bera ere debekatu egin ziguten, patiorako ezartzen zizkiguten bi lagunekin izan ezik. Telefono deiak eta vis a vis-ak pentsa ezinak ziren. Bisitak debekatu, ez zizkiguten debekatu. Baina kabinako atzekaldean bi edo hiru funtzionari izaten genituen mehatxuka politikaz edo barne bizitzaz ari ginelako edo euskaraz egiten genuelako. Abokatuen bisitetan ere bi kartzelari izaten genituen atzekaldean gure solasa paperean biltzen. Kartak idazteko baimena eman ziguten: astean karta bat idazteko baimena geneukan, beti ere guraso, senide edo emazteari zuzenduak eta orri bateko luzerakoak. Eta gazteleraz. Euskaraz idaztea debekatuta genuen. Jaso ere, etxekoen gutunak jasotzen genituen….euskaraz heltzen zirenak salbu.

Euskaraz aritzeko aukera handirik ez genuen izaten. Aukera bakarra patioko orduan izaten genuen. Liburuak ere bagenituen (astean bi gehienez). Baina gutunetan eta bisitetan debekatuta geneukan euskaraz egitea. Batzuen gurasoak euskaldun elebakarrak izan arren, agurra bera euskaraz eginez gero, kabinatik indarrez ateratzeko mehatxua botatzen ziguten segituan. (Kabinan sartu aurretik, lehendabiziko bisitan, gartzelariak “biblia” bat eskuartean hartu eta dotrina bezala irakurri zigun banan bana: Ezin duzu barruko ezertaz hitz egin, ezin zara politikaz mintza, ezin erregearen familiari buruz gauza txarrik esan… eta derrigorrez gazteleraz hitz egin behar duzu. Arau horietakoren bat hanka azpian hartzen baduzu, bisita bertan behera geldituko da). Abokatuekin egoera ez zen batere aldatzen.

Euskal Herritik kanpo, kartzela guztietan jasan dugu interbentzioa. 1981eko uztailean Puerto de Santa Mariara eraman zituzten lagunei ere hara iritsi eta berehalaxe ezarri zieten. Eta horren ondorioz, gutxienez bi hilabeteko atzerapenez iristen zitzaizkien gutunak. Kabinetan, bisitetan oro har ez zuten aparteko oztoporik izaten. Telefono deiak eta vis a vis-ak ez zituzten onartuak.

1982an Soriakook Alcala-Mecora eraman gintuzten. Lehendabiziko eguneko anekdota bat ekarriko dut hona. Soriako ohiturari jarraituz, azala itxi gabe entregatu genituen kartak. “Las cartas se entregan cerradas” esan eta bueltan eman zizkigun guztiak gartzelariak (interbentzioarena beste garai batzuetako kontua omen zen). Baina hurrengo goizean, gorri-gorri eginda, karta guztiekin etorri zitzaigun bueltan, “Me han dicho…” Irekita entregatzeko, alegia. Karta haiek eta hurrengo hilabeteetakoak, 5, 6 eta 7 urteko atzerapenez jaso zituzten gure etxeetan, denok galdutzat jo eta askoz beranduago.

1983an, Puertokoak eta Alcalá-Mecokoak, denok Herreran bildu gintuzten. Egoera larria topatu genuen benetan: errejimen militarraz gain (egun erdia formatuta pasatzen genuen), bisitak eta kartak etxekoei (senideei, emazteei eta seme-alabei) mugatu zizkiguten. Bisita guztiak, gainera, interbenituta zeuden (bisitak gure begi aurrean grabatu egiten zizkiguten. Eta kartak, orri batekoak izateaz gain, gazteleraz izan behar zuten (besteak beste, kartzelari guztiak irakur zezaten seguruenik. Behin baino gehiago ikusi genituen gure kartak taldean irakurri eta komentarioak egiten).

Barruko egoera larri horri aurre egiteko, hamar hilabetez luzatuko zen txapeoari ekin genion 1984ko otsailean. Borroka latz horren ondorioz lortu genuen egoera aldatzea eta besteak beste, lagunen bisitak ere izatea (hauek ere grabatu egiten zizkiguten), lagunei kartak idatzi ahal izatea… Kartak euskaraz idazteko eta kanpoak euskaraz jasotzeko baimena ere lortu genuen.

Lortutako akordioaren arabera kartak euskaraz idazteko baimena geneukan arren, karta hauek oso berandu iristen zirela eta (nik uste ez zirela iristen), 1985ko abenduaren batean euskaraz bakarrik idaztea erabaki genuen eta halaxe aritu ginen urte betez (ez zekitenak aldizkari edo egunkariren bateko artikulua kopiatu eta bidaltzen zuen gutunazalaren barruan). Atzerapen hori zela eta, salaketak egin ziren Manzaneresko epaitegian.

Egoera normaldu zenerako, 15-22 egunetako atzerapenez iristen hasi zirenerako, presoak kartzela desberdinetan sakabanatzeari eman zioten hasiera. Eta bapatean zenbait lagun, kartzelan berritan, “euskarazko gutunen aldeko kanpaina” hasi aurreko egoeran aurkitu ziren berriro.

Huescan (hara suertatu zitzaidan niri) lehendabiziko zortzi hilabeteetan ez genuen arazorik izan, ez ziguten interbentzioa ezarri eta egun batetik bestera jasotzen genituen karta guztiak. Zuzendariz aldatu zutenean ordea, egoera zeharo aldatu zen.

Zuzendariaren lehendabiziko egitekoa, interbentzioa ezartzea izan zen “por pertenecer a ETA”. Bere gain hartu kartak irakurtzeko ardura eta berehalaxe hasi zitzaigun txantaia egiten. Egia esan, gogoak halaxe ematen zionean entregatzen zizkigun kartak, bi hilabete nola zortzi hilabeteko atzerapenez.

Euskaraz idatzitako kartena okerrago zen oraindik. Hauek lehendabizi Madrilera igortzen zituen eta handik bueltan, nahi izaten zuen denboraz erretenitu eta gero entregatzen zizkigun.

Zuzendari honen maltzurkeriaz jabetzeko, Huescatik atera gintuztenean gertatutakoa aipatzea besterik ez dago. Guardia zibilen autobusean igotzeko zain geundela etorri eta hilabeteetan erretenitu zizkigun karta guztiak entregatu zizkigun. Azkeneko segundurarte ez zizkigun eman hainbestetan erreklamatu genituen kartak.

Huescatik Kordobara iritsi eta lehendabiziko egunean interbentzioa ezarri ziguten. Hango errejimena xamurragoa bazen ere, gutun guztiak berandu iristen ziren, baita egunkariak ere. Itzuli beharra zegoela eta, euskarazko kartak Madrila igortzen zituzten eta guri entregatzeko 15 eguneko epea bazuten ere, 2 hilabeteko atzerapenaz ematen zizkiguten oro har. Etxekoek eta lagunek ere atzerapen berberaz jasotzen zituzten.

Ia 18 urtez komunikazioak interbenituta eduki ondoren (Huescako lehendabiziko 8 hilabeteetan salbu), berriro euskalerriratu, Martutenera ekarri nindutenean “ahaztu” nituen interbentzio kontuak. Hego Euskal Herriko lau gartzeletan gaur egun ere, ez dute inolako oztoporik euskaraz idazteko edota bisitetan eta telefonoz euskaraz egiteko. Beste arazo batzuk izan badituzte [2], baina euskaraz egiteagatik ez dute zigorrik jasotzen, ez dute funts gabeko atzerapenik izaten.

Gaur egungo egoera

Goian aipatu dugun bezala, Hego Euskal Herriko lau kartzeletan komunikazioak interbenitu gabe dauzkate eta beraz, gutunetan, bisitetan, telefono deietan eta nonahi, euskara mugarik gabe erabil dezakete.

Estatu espainiarreko zein frantseseko beste kartzeletako lehendabiziko eta, sakabanaketaren ondorioz, oztopo gaindiezina, patioan eta ziegan derrigorrez erderaz egin beharra da, gehien gehienetan moduluetan banaka baitaude.

Estatu espainiarreko kartzeletan, Hego Euskal Herrikoetan izan ezik, komunikazioak interbenituta dauzkate eta horren ondorioz, kartak hilabeteko atzerapenez jasotzen dituzte; senideei, lagunei edota fakultatera igorritakoak atzerapen berberaz iristen dira. Teorian, erretentzioa hamabost eguneko da baina hamabost egun horiek 30etan oso erraz bihurtzen dira. Bisitetan eta telefonoz euskaraz aritzeko gehienetan ez daukate arazorik, gehienez grabatu egiten dizkiete esandakoak. Hala ere arazoak noiznahi sor daitezke. Esaterako, kartzelariak irainak ulertu izan duelako. Herreran Bixente Nazabali parte bat sartu zioten lagun batekin hizketan ari zela kartzelariaren ustetan “seme puta” (sic) deitu ziolako.

Gutunei dagokienez egoera larriena Alcalá-Mecoko gazteen espetxean daukate (esku artean dauzkadan datuak jaso zirenean halaxe zeukaten behintzat). Kartzela horretan kartak gazteleraz idaztera behartzen dituzte. Denbora batez, Carabanchelen, Idoia Arrietari ere ez zioten euskaraz idazteko aukerarik ematen. Herreran euskaraz idazteko aukera ba omen dute, baina karta horietako askok “zakarrontzian bukatzen dute edo galdu egiten dira, halaxe salatzen dute hango presoek. Valencia, Logroño eta Alcazar de San Juanen ere gutun asko ez omen dituzte inoiz jasotzen.

Atzerapen handiz jasotzen dituzte Alacanten (sei hilabeteko atzerapenez, hain zuzen), Castellonen (hiru hilabeteko atzerapenez), Leonen eta Caceres II-an. Anekdotaren bat edo beste ere bada espetxe honetan. Haritz Arnaizek karta lehen-bailehen jaso zezan gazteleraz idatzi eta gero, bukaeran “asko maite zaitut Haritz” ipini ziotelako, gabonak aurretik jaso beharrekoa aurtengo otsailaren 28an eman zioten. Euskarak bezala, maitasunak ere zailtasun handiak gainditu behar izaten ditu murruez bestaldera, euskal preso politikoenganaino iritsi aurretik.

Bisitei dagokienez, kartzela dexentetan izan zituzten euskaraz egieko oztopoak. Azkenaldi honetan salaketa publikoak gutxitu egin dira baina hala ere noizean behin irakurtzen ditugu Valladoliden gertatutakoaren modukoak. Josune Oinaindia eta Iñaki bere mutil laguna (biak daude preso Valladoliden), vis a vis-ean gazteleraz egitea behartu nahi izan zituzten. Ustez bisita intimoa izan behar zuenean, zertarako gaztelera inposatu? Grabatu egiten al dituzte bisita horiek ere?

Telefonoz euskaraz aritzeko traba ugari daude bazterretan. Herreran telefonoz deitzeari uko egin diote gazteleraz egitera behartzen dituztelako. Darocan, Valdemoron eta Alacanten ere debekatuta daukate euskaraz egitea. Alcazar de San Juan, Alcalá-Meco eta Algecirasen, kartzelariak erabakitzen du euskaraz egin dezaketen ala ez.

Badira anekdota franko dei hauen inguruan. Era guztietakoak daude, esaterako ondoko hau. Caceres I-an gazteleraz ez egitearren 3 urtez telefonoz deitu gabe egon ondoren, aita gaixo zegoela eta, telefonoz euskaraz aritzeko baimena eman zioten bati. Castellonen Estanis Lopez oiartzundarrari antzeko zerbait gertatu zitzaion. “Que no puedes hablar en vasco” batek, “mi madre no sabe castellano” berak, eta handik aurrera euskaraz egiteko baimena eman zioten. Ez da kartzelarien ohizko jarrera baina gertatu, horrelakoak ere gertatzen omen dira.

Euskal prentsa ailegatu ahala zakarrontzira botatzeko ohitura indarrean dago kartzela askotan. Herrera da horietako bat. Leonen eta Murtzian behintzat, itzultzeko erretenitu egiten diete. Dena den, postaz heltzen den Euskal Herriko prentsa kartzela gehienetan berandu entregatzen diete.

Euskararen aitzakia dela eta, fakultateko apunteak eta kartak berandu ematen dizkiete kartzela askotan. Tutorietan, irakasleen bisitetan, gazteleraz mintzatzera behartzen dituzte askotan.

Estatu espainiarrean, kartzelako funtzionarien erasoez gain, Zaintza epaileen erasoa ere jasotzen du askotan gure hizkuntzak. Jaengo Zaintza epaileak, esaterako, presoek erretentzio arazorik izan nahi ez bazuten, euskaraz idazteko “gonbitea” egin zien. Errekurtso berriari erantzunez, hala ere, kartak azkarrago emateko esaten zion espetxeko zuzendariari.

Ez dut atal hau amaitu nahi Iñaki Nogueira Ruforen eskabidea eta Valdemoroko zuzendariak emandako erantzuna aipatu gabe. Hitzez hiz, hauxe eskatzen zuen Iñakik: “Desearía poder hablar en la lengua o idioma de mi país a la hora de la comunicación telefónica, ya que en la hoja de intervención de comunicaciones no consta cómo tengo que hablar”. Zuzendariaren erantzuna, hau ere hitzez hitz: “Su país es también España y el español es idioma cooficial en su comunidad autónoma de origen. Al carecer de intérprete de vascuence y al ser el castellano la única lengua de la Comunidad de Madrid, teniendo intervenidas las comunicaciones. NO PROCEDE.” Testu horren ondoan zuzendariaren sinadura.

ESTATU FRANTSESEKO EGOERA

Urteetan debekuak eta arazo franko izan badituzte ere, gaur egun euskarazko gutunak 20 egun edo hilabeteko epean jasotzen omen dituzte. Bisitetan oztoporik gabe egin dezakete euskaraz.

Grandignango espetxean liburuak eta prentsa itzultzera bidali eta handik hilabete t’erdira ematen dizkiete.

Telefonoz deitzeko aukerarik ez daukate (La Santé eta Fleuryn behintzat ez).

Sakabanaketa dela eta, bakarka daude zenbait kartzelatan eta beraz, euskaraz hitz egiteko aukera bakarra bisitan izaten dute.

EUSKALDUNAK DIRELAKO, EUSKAL HERRIRA

Beraien eskubidea delako (Kode Penalean bertan ere bildua gainera), Euskal Presoak Euskal Herrian egon beharko lukete. Euskara ezagutzeko eta erabiltzeko eskubidea ere ba omen daukate [3], baina euskaraz bizi izan daitezen, euskara beraien hizkuntza izan dadin Euskal Herrian egon beharko lukete. Andaluziako patioetan nekez bizi daitezke euskaraz [4]

Euskara gainera presoak zigortzeko erabili izan da. Euskal Herritik urrundu zituztenetik une beretik interbentzioen kontua indarrean jarri zuten, eta berarekin batera, euskara erabiltzeko mugak. Eta baita debekuak ere. Gaur egun bertan, Euskal Herriko kartzeletan euskaraz egiteko mugarik ez dagoen bitartean, gainontzeko espetxe guztietan gutxienez hilabeteko atzerapenaz jasotzen dituzte. Zergatik ote? Seguritatea aipatuko dute beharbada, baina ez dut uste Melilla edo Salto del Negro, adibidez, hemengoak bezain “seguruak” izango ez direnik.

Euskal Presoak Euskal Herrira! Presoena ezezik beraien guraso, senide eta lagunen eskubidea ere badelako. Euskal Herrian eta kalean ere nahi ditugu euskararen alde eta Euskal Herriaren alde lanean. Laster izango al ditugu!

[1] Barkatuko al didate, aipatzen ditudan lagunek, baimenik gabe beraien izenak erabili izana.

[2] Esaterako, kalean libre egon beharreko zenbait lagun -Sarasketa, Lejarreta, Elustondo, Larrinaga, Zubiaurre…- oraindik ere preso mantentzen ditu bai Gobernuak eta baita Bilboko Zaintza epaileak ere.

[3] Autonomi Estatutoan bertan honelaxe bildu zen eskubide hori: “Euskara, Euskal Herriaren berezko hizkuntza denez, hizkuntza ofizialen maila izango du Euskal Herrian gaztelerarekin batera eta guztiek dute bi hizkuntzok ezagutzeko eta erabiltzeko eskubidea”.

[4] Eskubideak eskubide, presoek dauden kartzelan bizitzeko eskubide omen daukate. Horixe erantzun zien Zaintza epaile batek preso nafar baten senideei, hauek presoa Nafarrora eraman zezaten eskatu eta gero.

/ literatura koadernoak / ataramiñe / literaturakoadernoak.org /

Share
Atalak: artikuluak, presoak

Olatz Caminos “Bakarlekuko bakarrizketa” 2004

2015 4 martxoa

Bakarlekuko bakarrizketa
Olatz Caminos Uribe
2004
Ataramiñe04

>> PDF formatuan
>> ON LINE irakurtzeko
>> e-book eta beste formatu batzuk

Olatz Caminos Uribe (Santutxu, Bilbo) 2000ko azaroaren 10ean atxilotu, torturatu eta sei urte egin zituen espetxean. 2006ko azaroaren 7an irten zen kalera Alacanteko espetxetik.

“NIRE NIA BAINO EZ DUT”
Emakumea, gartzela eta isolamendua, Olatz Caminos Uribe-ren “Bakarlekuko bakarrizketa” testua abiapuntutzat hartuta.

[Euskadi Irratia] AUDIOA →  ‘Nire nia baino ez dut’, sormen eta esperimentazio lana

Bakarlekuko bakarrizketa

Presoa zelda bazterrean,
bakarrik mintzatzen bezala.
Baina ez,armiarma bati
galdetzen dio “Noiz arte?”
J. Sarrionandia

Lehenengo agerraldia (eta bakarra)

(Euskal preso politiko bat bere ziegan. Ziega oso zaharkituta eta herdoilduta dago. Inork ez luke esango duela hogeita bost bat urte igeltsero batzuek ezerezetik altxatu eta formatu zutenetik, Amalurra bera baino zaharragoa baitirudi, munduaren sorreratik bertatik zuhaitzak eta hodeiak eta ziegak existituko balira bezala. Argi bakarra 40 watt soil dituen bonbilla bat, sabaian bertan, goialdean. Bonbillak argi horixka, kutsatua barreiatzen du ziegan zehar. Ziegako mahai gainean –leku pribilegiatuan- flexo bat.

Presoa isolamenduan dago eta egunean hogei ordu ematen ditu ziegan. Leihotik sartzen den argia da orduen joanaz ohartarazten duen elementu bakarrenetakoa. Eszenografiak mugatuta, fokuak erabiliko dira eguna eta gaua simulatzeko. Gauean ezin da ilargi-gaztarik proiektatu, leihotik ikusten den zeru zatian ilargia inoiz ez baita ageri. Ziegan ohe bat ere badago, lurrean iltzatuta; ezin da mugitu. Konketa eta komuna higatuta daude eta komun publikoetako ohiko zabarkeria dute agerian, behin eta berriro garbitu arren atondu ezin daitekeena. Atea bikoitza da; ohiko ateaz kangrejua edo kantzela ere badu, burdinazko langez osatutako bigarren ate bat.

Presoa emakumezkoa da. Ez du axola ile urdinak dituen edo gaztea denentz, nafarra edo bizkaitarra den, ilehoria edo beltzarana; emakumea da eta giltzaperatua dago. Zahar zein gazte, gogoz kontra dago ziegan eta egunero bizitza sortzen du ezerezean.

Ziega da eszenatoki bakarra antzezlan osoan zehar. Presoaren beraren jarduna da orduek aurrera egiten dutenaren seinalerik garbiena. Eszenatokia nekagarria da, zaharra, astuna, iluna, ez du interesik. Hamar minutu igaro direnerako ikusleak nekatuta egon behar du ikusten duenaz. Interesa duen bakarra emakumea da; berotasuna ematen dio inguruneari. Ikusleak galdetu behar dio bere buruari nola egiten duen emakumeak hogei orduz alaitasuna, itxaropena, interesa bizirik mantentzeko, maitasuna ereiteko, edertasuna sortzeko.

Emakumeak publikoari hitz egiten dio zuzenean, aurrez aurre. Ez dago bitartekaririk presoaren eta une batez, estreinako eta azkeneko aldiz, ziegakide dituen ikusleen artean.)

Presoa.- Arratsaldeon denoi. Atzean zutik zaudetenok, arren, pasa zaitezte aurrealdean hutsik dauden butaketara, neronek esango dizuet lekua non daukazuen, aretozainak greban daude eta. Gutxi kobratzen dute; badakizue halako lanak oso esker txarrekoak dira. Itzali mugikorrak, hori bai. Ez dut ezer teknologia berrien kontra, baina telefonoak ziega batean joko balu, hotsa lekuz kanpo legoke. Txakur-zaunkak, itsuentzako semaforoen txorrotxioak eta eliz dorreko orduroko kanpaien oihartzuna ere burmuineko zoko galduetan ditugu gordeta, memoriaren zirrikituetan itsatsita, baina ziega batean ez dute izate propiorik gugandik at. Barkatuko didazue lotsagabekeria, egokitasunaren, literaturaren eta batez ere teatroaren legeak hain muturluze haustea, alegia. Pertsonaia beharko nuke izan, egoki jantzi eta makilatu eta antzezle-papera egin. Baina, izan ere, lege zentzubakoak urratzeagatik nago hemen eta badakizue ohitura errotuak kentzea zein zaila den, lelokeria berdinak behin eta berriro egiten baino ez dakigu. Aspertzen bazarete, ez dizuet leporatuko, ni neu ere sarritan gogaitzen bainaiz uneoro paisaia bera ikusteaz, katilua betiko lekuan, kaseta metro erdi ezkerretara, komuna ohetik metro eta erdira, zarama-poltsa liburuen ondoan. Patioa eguneroko egunerokotasunean, batzuetan ohiko baino garbiago. Alabaina, istorioan gehiegi barneratzea ere ez zaizue komeni, egidazue kasu.Antzezpen bakoitzaren buruan ikusle frankok ez du aretotik irten nahi izaten, enpatiagatik edo. Azkenerako aretozaina etorri behar izaten da eta ikuslea amarruren baten bidez aterarazi: dela sute imajinarioren bat, dela kotxea osten ari zaizkiola aparkalekuan, dela emaztea erditzen ari zaiola. Horrexegatik diot, hain zuzen ere. Baina barka iezadazue berriro, ez dut asko luzatu nahi, ez gaitezen hitzaurre potoloetan galdu. Jarrai dezagun eta goazen harira, antzerkia antzerki denetik funtzioak aurrera egin behar baitu.

Kartzelan gaudela aitatu ote dizuet? Edozein hiri zein eskualde galdutako espetxe batean. Eta kartzelan eguna ez da egun, borroka bat da. Goizean goiz esnatzen naizenean lehenengo datorkidan sentimendua tristura da, dolua, oinazea, larritasuna. Zerk sortzen didan ez dakit. Gauean, loak hartu baino lehen, agur esaten diet sentimendu okerrei, esaten diet “zoazte, ez itzuli”, nire buruari esaten diot bihar beste egun bat izango dela, ezer ez dagoela erabakita, munduak gu harritzeko gaitasun mugagabea duela. Baina begiak ireki bezain pronto ohartzen naiz sentimendu garratzak ez direla joan, betikotu egin direla, entzungor egiten didatela. Begi bat ireki eta pospolo-kutxan esnatzen naiz, lurpeko hilkutxan. Izan ere, aterik zabaldu ezin eta bada hilobi estuagorik? Bizirik lurperatzen gaituzte eta hamar pare zangok indarrez zanpatzen duten lur berria gaineratzen digute egunero. Estaltzen gaituen lurra kendu ahala berriro jaurtikitzen digute, pultsu amaigabe bezain nekagarrian. Goizean goiz begi bat ireki eta dena dago estu, jaurtikitako lur berriaren zapore mikatza ezpainetan, lurraren usain heze eta sarkorra sudurzuloetan barrena. Mugitu beharrean hasten naiz, harramazka, lur ongarrituari haginka, harea azazkal beltzetan, ubeldurak ukondo eta belaunetan, zauriak oin puntetan, estalduraren kontra borrokan, airea hartzeko ahaleginean, etsi-etsian. Lurrazaleko haize garbia dut helburu nekagarri, behin eta berriro, egunez egun, urtaroz urtaro, beti egun berdina errepikatzen ariko balitz bezala, denborak aurrera egingo ez balu bezala. Uneoro norberaren burua defendatzen egon beharra baino eginbehar neketsuagorik ez dago, zin dagizuet.

Bizirik lurperatzen gaituzte mamuen eta zizareen bazka bilakatu gaitezen. Eskuak zimurtzen ari zaizkit, konkortzen ari dira, itsusten. Arintasuna galdu dute; ez dakite maitatzen, ez dakite maitearen azalean behera irristatzen, maitearen larruazalaren zirrarak sentitzen, harri bilakatzen ari dira. Ezpainak lehortzen eta pitzatzen ari zaizkit, musu hezeen egarri. Nire bularrek eta sabelak oparotasuna galdu dute, logelako argi-itzalean erakutsitako behinolako plazer-dardarak ahaztuta dituzte aspaldi. Zimeltzen ari naiz, baina ez dute uzten maitatzen gauean. Eguzkia gurpil ahul bat da eta arrasto sakonak uzten ditu airean, arrakala mingarriak bitsezko hodeietan. Astiro egiten du ibilbidea, eta nekatzen denean atseden hartzen du kaminoan, zain dituenen amorraziorako. Ziegan ispilu lizundu bat dago, baina ez diot inoiz hurbiletik begiratzen, itzultzen didan irudiak izutu egiten nauelako. Arrotz hirotu bat leiho batetik begira dudala iruditzen zait, eta arrotz horrek begizuloak ditu zizelkatuta eta sufrimenduaren eta bakardade suntsigarriaren arrastoa begi-ninietan. Arima gorputzetik at sentitzen dut, ziegatik noraezean hegaldaka ibiliko balitz bezala eta ispilura begiratzean harekin bat egingo banu legez. Arima hegalariak gorputza beste norbaitena bailitzan arakatzen, begiratzen dit, sabai urrunetik, eta hauskortasuna dakusa, ziega bat eta funanbulisten gisan soka mehe baten gainean orekari ozta-ozta eusten dion emakume bat. Dena kendu nahi didate, neure gorputza ere ostu nahian dabiltza. Arima gorputzari atxikitzen saiatzen naiz temati.

Irratia piztu eta sintonia atsegina bilatzen dut, musika onaren notak entzun arte, eta dantzari ekiten diot, bizitzari indar guztiekin deitzen diodan bitartean. Gorputzaren mugimendu leunak leihoko kristalean islatzen dira, olatuen gisara, eta aireak gozatzen ditu antzina begi desiragarriren batek dastatzen zituen soin-itzalak. Ene begiek ez dute malko isuritzeko gogorik, negarrik ez egiteko,egiteko bezainbat arrazoi sakon badagoelako.Haurra nintzenean ikasi nuen hori, gogokoen nuen liburu eder batean. Liburu burutsu hartako protagonistak negar egiten zuen erremolatxa jatean, malko larroxkak isurita. Ume hark atsegin zuen malkoen zapore gazia, eta negar-oldea hasten zenean, malkoak flasko txiki batean hartzen saiatzen zen, gerora gordeta izateko. Baina lanean hasi bezain pronto, negarra zapuzten zitzaion, nahikoa delako asmo, gogo, amets edo arrazoi soil bat, deuseza izan arren, dolua desagerrarazten laguntzeko. Ezin dizuet gezurrik esan, baina. Egiazki nire begiek negar egiteko gogo bizia dute askotan, egunero ez esatearren, nahiz eta eguneko une txiki, oharkabe, ia ziztrin batean izan. Baina ezin dute negarrik egin, malko tanta potoloak isurtzea mundu honetako gauzarik zailenetako bat delako, barre egitea bezainbeste edo are gehiago. Malkoak, mina sakonegia denean, fosildu egiten baitira, gogortu, txingortu eta ez dira ageri. Buruan lekutzen dira eta beldur dira irteteko, behin irteten hasiz gero, agian uholdea geldigaitza litzatekeelako. Negarrak ur-azpiko sonata isilaren musikarekin gauzatzen dira, haurren garrasietatik arrunt desberdin, min gorraren soinuarekin. Batzuetan begiak gogor-gogor itxi eta negar egiten saiatzen naiz, barrenak askatzeko beharrean, komunean banengo bezalako aurpegia ipinita. Baina alferrik ibiltzen naiz, malkoak ez baitira horrela irteten, barneko tekla berezi bezain mirakulutsu bat ikututa baizik. Halakoetan senak aurpegiera inozoari nolabaiteko etekina ateratzera bultzatzen nau, ispilura begiratu eta norberaren dramatismo patetikoaren lepotik barre pixka bat egiteko, besterik ez bada ere. Baina hura ere ezin; bat-bateko barre algarek oihartzun egiten dute lau pareta mutuen artean eta Jocker maniatiko baten irudia datorkit gogora.

Kartzelan eguna ez da egun, borroka bat da. Haatik, garrantzitsuena ez da borrokan ari naizela ohartzea, zeren edo noren kontra ari naizen baizik. Etsairik ez da kasik ageri, ez du gorputz definiturik, egunean zehar ia inor ez baitut ikusten. Bakardadea dago, isiltasuna dago, hormatzarrak daude, baina harresien kontra borrokatzea ez da metafora huts bat baino gehiago. Isiltasuna dago, baina ez dut jasaten, asaldatu egiten nau. Nire arnasahotsak ikaratzen nau eta esku-erlojuaren tiki-takak segunduroko mailukada ozena dirudi nire belarrietan. Oihu bat entzuten da urrunean, eta nor edo nor niri deika ari zidala iruditzen zait, neure izena argi bezain ozen ahoskatuta. Ez dakit garrasia nondik irten den, baina nigana datorrela dirudi eta izutu egiten nau. Azkenean ez da niretzat, ahotsaren jabe ezezagun bezain arrotzak ez nau inondik eta inora ezagutzen, ezta ikusten ere. Irudipenen menpe ote nagoen pentsatzen dut aztoratuta. Isiltasun beldurgarriari ihesi nabil uneoro; goizean irratia pizten dut esnatu bezain pronto, egun osoan zehar musika dago jarrita, eta gauean telebistako ahots nardagarri eta gogaikarrien beso zikinetan hartzen nau loak. Gaualdian telebistak argia ematen du, itsasargiek untziei bezala.

Egunean hogei orduz mundu fisikoak 15 m 2 neurtzen duenean eta esparru horretan norbera baino ez dagoenean, zein helburu du espetxeak suntsipen fisiko eta psikologikoa ez bada? Arras gaitza zait nigandik at irtetea, nire hitz-jario, nire bakarrizketa, nire pentsamendu, nire ahots, nire zirkulutik irtetea. Ez dezadan gehiago entzun, begiratu, ez pentsatu, harriak legez izan nahi dut; burua atsedenaren premia larrian daukat. Nire nia baino ez dut konpainia gisa, esku hauek, gorputz hau, eta neure burmuina. Ez dut bakardadea jasaten, konpartitu nahi dut, hitz egin, eman eta jaso, hunkitu, entzun eta begiratu, ikutu, laztandu eta maitatu. Eldarnioa eta Eromena egunero hurbiltzen zaizkit ziegara, eskutik elkar helduta, irribarre gaiztoa ezpainetan. Beti ordu berean iristeko ohitura hartu dute, arratsalde partean. Ate joka hasten zaizkit batzuetan, burrunba lotsagarria eginda; besteetan buru zekenak leihotik erakusten dizkidate, mehatxu antzean. Hasieran oihuka uxatzen nituen, ikara eta izuaren menpe. Denetarikoak esan dizkiet aldendu daitezen, hemen ez zaiela ezer galdu, alegia, beste nonbait bilatzeko. Edonola zuzendu natzaie, hitz onekin, desesperazioak jota, erreguka, birao artean. Baina indartsuak dira eta haien etxean nago, haien besoetan kulunka. Neu eta neu bezalakoak nahi gaituztela esaten didate, beste batzuek bidea zabaltzen dietelako. Isiltasun eta bakardade estuaren lurretan ereindako haziak dira.

Itzalak handitzen ari dira, gaua iristear dago; azken zenbaketaren ondoren ez dabil inor korridoreetan. Zarata, musika eta ahotsak itzaltzen joango dira apurka, eta noizean behin isiltasuna urratzen duen oihu, intziri edo negarzotin bat baino ez da adituko. Mamuen eta ikaren orduak hasten dira orain, ez baikara ezer, ilunbetan higatzen diren haur izuak besterik. Loari etortzeko erregutuko diogu, gau sakonean abandona ez gaitzan, kezken eta atsekabeen esku utzita.

Pixkanaka aretoa husten joan beharko duzue, hemen amaitzen baita gure denbora. Bidaide izateari utziko diogu, nahiz eta agian leku berdinerantz abiatzen garen, hegazti eta ugaztun migratzaileek lurralde epeletara iristeko bide ezberdinak hautatzen dituzten bezala. Eguzkiak berotutako udalurretan aurkituko dugu elkar berriro.

…

Istorio hau idazten ibili nazen bitartean, zure heriotza jasan behar izan dogu. Horregaitik eskaintzen dotsut, Iñaki, zeuk baino hobeto inork ez dauelako jakingo utzi doskuzun hutsunea eta barru-itsaskia mosu banagaz zelan baretu.

/ literatura koadernoak / ataramiñe / literaturakoadernoak.org /

Share
Atalak: Ataramiñe, PDF, presoak

“Sorkuntza, ihesbide”, Berria egunkarian

2015 1 martxoa

Sorkuntza, ihesbide
Ander Perez
Berria 2015.03.01

Espetxean daudenentzat, askatasun iturri izan daiteke sortze prozesua, bertatik ihes egiteko bidea ematen dien buru ariketa; hamaika artelan sortu dira kartzeletako barroteen artean.

→ berria.eus: GILTZAPEAREN AURKAKO GUDA
→ berria.eus: Tradizio luzeko generoa Euskal Herrian
→ berria.eus: Jokin Urain. Preso ohia eta idazlea «Espetxeko hesi eta munstroak eraisteko balio du sorkuntzak»
→ berria.eus: Sorkuntza, ihesbide.pdf


Irudiak: Iker Moreno

GILTZAPEAREN AURKAKO GUDA

Askatasun irrikaz erantzuten dio presoak askatasun gabeziari. Erantzun naturala da ihes egin nahi izatea. Eta horretarako bide, pareta zulatu eta alde egiteko bitartekoa da sorkuntza. Bataila bat, azken finean, aske izan nahi duen presoaren eta itzalpean mantendu nahi duen espetxearen artekoa.

Etengabeko galdera da: zergatik idazten du idazleak? Zergatik margotu margolariak? Zergatik pazientziaz harria zizelkatu, azken eskultura lortzeraino? Barrenetik sortzen den zerbait izanda, erantzun propioz erantzuten dio artista bakoitzak galderari, ia erantzunik merezi ez lukeen galdera balitz bezala, norberak bere sormenari paratu nahi izan dion arrazoia salbu. Badira, ordea, denok berdintzen gaituzten egoerak, ñabardurak gorabehera. Askatasunaren galera esperientzia bortitzegia da edonorentzat, eta sentipen komunak sortzen ditu. Eta hortik datoz, halabeharrez, erantzun komunak ere. Askatasun irrikaz erantzuten dio edonork askatasun gabeziari.

Ia gizateriarena bezain luzea da presondegien historia. Eta kartzela bezain zaharra da handik ihes egiteko desira ere. Amets horrek bultzatzen du, eta elikatu, preso dagoenaren sorkuntza. Izan ere, Josu Martinezek Tunelak, izarak, mozorroak eta bafleak liburuan galdetzen duen bezalaxe, «munduan egoteko modurik zatarrena baldin bada preso egotea, zer egon liteke politagorik eskapatzea baino?».

Galdera horren arrazoiketa bere eginez, murruetan zirrikituak egin eta askatasunerako bidea zabaltzeko baliatu dute sorkuntza preso egondako askok. Luzea da hesi artean ekoitzitako lan artistikoen zerrenda, lan horiek egin diren denbora bezain luzea. Pentsa: euskal literaturako lehen lan inprimatuko olerki bat (Mosen Bernat Etxepareren kantuia) ziega batean idatzia izan zen.

«Ihesa da presoaren ametsa. Hemen gaudenontzat, sinonimo dira itxaropena eta ihesa. Eta idazten duen presoaren itxaropena ere ihesa da». Jokin Urainen hitzak dira, Ez dago etxean liburukoak. 27 urte preso egin dituen idazle horrek kartzelako murruen artean sortutako euskarazko testuak bildu eta aztertu zituen liburuan. Eta, aldeak alde, bulkada bat ikusi zuen paperean zerbait betikotzera ausartu ziren guztiengan: ihesa. Askatasunaren irudikapen gisara, ihesa, plano sinbolikoan. Baina baita errealean ere: sorkuntza emaitza perfektua ez al da koilararen pazientziaz hormigoian zulatutako tuneletik egindako ihesaldi arrakastatsua?

«Urruntzeko bitartekoa» da sorkuntza Oier Gonzalezentzat ere. Preso egondakoa da, eta Ataramiñe euskal presoen lanak zabaltzeko argitaletxeko kide da egun. 1983an Puerto de Santamariako (Cadiz, Espainia) espetxean zeuden euskal presoek kaleratutako Intxaur azal baten barruan lana du gogoan. Shakespeareri erreferentzia egiten zaio liburuan —hortik datorkio izenburua—, Hamleten pasarte bat gogoraraziz: «Intxaur azal baten barruan bizi ninteke, eta unibertsoaren errege sentitu». Metafora bat dakar pasarteak, Gonzalezen hitzetan: «Intxaur oskol horretan mundutxo bat eraikitzea bada, aldi berean , intxaur oskol horretatik ihes egiteko bide bat». Sorkuntza da mundu hori; kartzela, intxaur oskola.

Iker Morenok «deskonektatzeko» baliatu zuen sorkuntza espetxean izandako tartean. Bereak dira erreportaje honen irudiak, Oier Goitiaren Fakin Xokona libururako egindakoak. «Sortze prozesuak gidatzen harrapatzen nau, eta, beraz, nire burua horretan zentratzen da. Giro horretatik deskonektatzeko modua da». Eta presoa inguratzen duen girotik alde egitean, «bideak du garrantzia» Morenoren ustez, «prozesua bera delako gozatu nahi izaten dena». Horregatik, beretzat, azken emaitzak berak bigarren mailako balioa du kartzelan. Are gehiago: harresi artean sortutako «lan sakonenak eta osatuenak»beretzat gorde izan dituela dio preso ohiak, «inorekin konpartitu gabe».

Sorkuntza, egunerokoan

Kartzela arrotza da han egon ez denarentzat. Erreferentzia kulturalak espetxeen irudiz beteta egonagatik, presoak baino ez daki zer den bertan egotea. Gauetik egunera aldatzen da pertsonaren bizimodua, burdinazko ateetatik sartu orduko. Eta ohiko bizitza, gauzarik txikiena ere, oztopo bilaka daiteke. Egoera horretan, paperean, oihalean edo pentagraman jasotzen denaz harago, sorkuntzak badu beste baliorik: iraupen hutsarena. Gonzalezek dioenez, «egunerokotasuna errazteko tresna» da sorkuntza kartzelan. Adibide praktikoetara eramanda: Frantziako espetxeetan, non «banatzen den janari eskasarekin ozta-ozta iraun» daiteken, presoak bere kasa kozinatu behar izaten duela dio. Irudimena astintzearen ondorio da presoek tomate kontzentratuen aluminiozko hodiekin, kontserba poto hutsekin eta olioarekin egiten dituzten sukaldetxoak. «Espetxe teknologia» deitzen dio Gonzalezek horri.

Inguru arrotz hori «norberarena egin eta norberaren modura birsortzeko» beharra ikusten du Morenok presoarengan. «Edertasuna sortzeko beharra, edertasunik ez dagoen toki batean». Buruari eragin behar dio presoak, itxituratik zerbait atera nahi badu. Olatz Caminos presoak honela idatzi zuen Bakarlekuko bakarrizketa lanean: «Ikusleak galdetu behar dio bere buruari nola egiten duen emakumeak [presoak] hogei orduz alaitasuna, itxaropena, interesa bizirik mantentzeko, maitasuna ereiteko, edertasuna sortzeko». Oztopoei aurre egin behar baitie presoak, etengabe. Sorkuntza ez da erraza giltzaperatua dagoenarentzat; «dena dago kontra», Morenok dioenez. Baina irudimenak aurre egiten dio gabeziari: «Gogoan dut postal batzuk egiteko txorroskiloaren aiztoa atera behar izaten genuela, eta boligrafo baten plastikozko tutura itsatsi». Baina horrek badu alderdi positiborik ere: «Hainbeste erronka izateak soluzioak bilatzera derrigortzen zaitu. Sorkuntza, azken batean, hori da: soluzioak bilatzea».

Oztopoez mintzo da Dario Malventi antropologoa ere. Urte luzeak daramatza kartzelaren eta sorkuntzaren arteko harremanak aztertzen. Lau urte eman zituen Asturiasko (Espainia) Villabonako kartzelan, bertako hezkuntza unitate terapeutikoa ikertzen, barru-barrutik. Azkenean, proiektutik —eta kartzelatik— kanporatuak izan ziren bera eta Alvaro Garro bere ikerketa kidea, kartzelako programa harekin kritiko izateagatik. Geroztik, Renatio Curcio eta Nicola Valentino italiar preso politiko ohiekin ibili da lanean. Kartzelatik aterata, Sensibili Alle Foglie argitaletxea sortu zuten aurreko biek, presoen ametsak eta sormena aztertzeko. Eta haritik tiraka heldu dira hainbat ondoriotara. Malventik honela laburbiltzen ditu: «Pertsona bati askatasuna kentzen zaionean, erresistentziarako mekanismoak sortzen ditu. Gizakiak, ustez gainditu ez daitezkeen oztopoen aurrean ikusten duenean bere burua, beste produkzio sinboliko bat sortzeko beharra izaten du. Sorkuntza ekintza hori erabat beharrezkoa da itxialdiak dakarren sufrimendua gainditzeko».

Malventik dioenez, kartzelako sorkuntzak «bizirik eusten die» presoei, «identitate eta askatasun espazio propioa eratzen dutelako. Eta, hain zuzen ere, identitatea eta askatasuna dira instituzioak desagerrarazi nahi dituen elementuak».

Ezin erabat urrundu

Lau paretek mugatzen dute preso dagoenaren unibertso fisikoa. Metro koadro gutxi batzuk. Barrote tarteek uzten duteneraino heda daiteke gehienez begirada. Baina presoak badu, itxaropena elikatu nahi badu, hortik harago begiratzeko beharra. Irudimena piztu behar du, sortu, sinbolikoki bakarrik bada ere, lau hormek giltzaperatzen duten hori mundu bakarra ez dela sinesten jarraitu ahal izateko. Esperientzia berdintzailea da hori, jatorriz eta izaeraz ulertzerik ez duena. Bost axola nondik zatozen, bost axola zergatik zauden preso. «Erantzun unibertsala» da, Malventik dioenez. «Naturala», Gonzalezentzat. «Ikaragarria da nola berdintzen duen espetxeak sormenerako bulkada. Elementu hegemonikoak topa ditzakegu, itxiturarenak, bai Euskal Herrian, bai AEBetatik Leonard Peltierrek edo Mumia Abu Jamalek kaleratutako lanetan. Espetxeko esperientzia hainbesteraino da berdintzailea, presoaren subkontzientean eragiteraino».

Paretak zulatzea da presoaren desira, eta horretarako erreminta da sorkuntza, mundu hori albo batera utzi eta ihes egiteko. Baina presoa preso da ateak irekitzen ez diren bitartean. Eta nahia hori bada ere, ez da erraza urruntze erabatekoa eskuratzea. Horregatik, genero batez hitz egiterik balego, elementu autobiografikoak presenteen dituen generoaz ariko ginateke espetxe literaturaz hitz egitean. Agerikoa da sortzailearen isla kartzelan sortzen duen horretan. Badira kartzelako esperientziaz idazten dutenak, zehatz, deskribapen kronika gisara. Eta badira, kontrara, kontakizuna zeharo espetxetik kanpo kokatzen dutenak, «hain zuzen ere, beren burua espetxetik kanpo kokatzeko», Gonzalezen ustez. Baina «beti, inplizituki bada ere, beti» dago kartzelaren itzala. Sortzean, hain zuzen , «beti agertzen da sortzailea nondik ari den sortzen», Morenoren iritziz.

«Ihesa amets, baina gehienetan ametsek egiten dute ihes, goizean esnatzean presoak kartzelan utzita», idatzi zuen Urainek. Sortu den hori bukatu bezain laster desagertuko balitz bezala. Berriro hasi behar da sortzen, berriro ihesaldia prestatzen. Baina Gonzalezek dioenez, kartzelaren gudu zelaian «bataila» da sorkuntza, presoaren eta askatasun faltaren arteko bataila. Eta sortzea, une batez bada ere, gutxika-gutxika guda hori irabazteko pausoak ematea da. Astiro-astiro, aske bizi nahi duen presoaren alde orekatzea balantza, hura itxi nahi duen kartzelaren kaltetan.


Tradizio luzeko generoa Euskal Herrian

Oier Gonzalezentzat, «tristea» eta «adierazgarria» da espetxeko sorkuntzak Euskal Herrian izan duen presentzia. Luzea bada, behintzat, orain arte egindako bidea. Euskarazko lehen lan inprimatuan, hots, Bernat Etxepareren Linguae Vasconum Primitiae-n (1545) ageri den Mosen Bernat Etxepareren kantuia testua giltzapean idatzia izan zen. Gerora etorriko ziren Joxe Amenduze — «hemen natza ehortzirik»—, Juan Inazio Iztueta, Martin Larralde eta Etxahun Barkoxe. Iparragirrek ere idatzi zuen bertsorik, kartzelatik irtetean: «Giltzapean sartu naute poliki-poliki…». 1936ko gerrak euskal herritar asko eraman zituzten espetxera. Handik sortu zuten Espetxean aldizkaria, testuak biltzeko. Ordutik aurrerakoa ezagunagoa da. Milaka dira azken urteetan kartzelako itzaletik pasatu direnak. Denetariko lanak utzi dituzte, literaturan batik bat, baina baita arte plastikoetan ere. Eta egunerokoaren kronika dira kartzeletako hesietatik joan-etorrian dabiltzan gutunak. Sormenak jarraitzen du, gaur egun ere. Erakusketa batek utzi digu azken adibidea: Herve Di Rosa artistaren ekimenez, euren koadroak erakutsi dituzte Saint Maur espetxeko (Frantzia) presoek. Tartean da Zigor Garro euskal presoa ere.

Jokin Urain
Preso ohia eta idazlea
«Espetxeko hesi eta munstroak eraisteko balio du sorkuntzak»

Ziega barrutik idatzi ditu Jokin Urainek orain arte kaleratutako lan guztiak. Kartzela den «absurdoa» bere buruari azaldu ahal izateko balio izan dio sorkuntzak barrote artean.

2013ko azaroan Herrera de la Manchako (Espainia) kartzelatik irten zenean, bizitza erdia zeraman preso Jokin Urainek (Mendaro, Gipuzkoa, 1959). 1986an atxilotu zutenetik, 27 urte egin ditu giltzaperatua, espetxez espetxe. Han josi ditu orain arte kaleratutako liburu guztiak: lau hormen artean. Espetxeko sorkuntzaren adibide da, sortu duelako, eta euskaraz kartzelan idatzi dena ere bildu eta aztertu izan duelako.

Zerk bultzatzen du presoa sortzera?

Bizi nahiaren bultzadak eramaten du presoa zerbait egitera. Sorkuntzak badu kartzelaren absurdo hori norbere buruari azaldu beharra, absurdo horrek berak jan ez dezan presoa.

Erantzun naturala da, beraz.

Bai, bizinahi horrek modu naturalean eramaten du presoa zerbait egitera.

Eta horrek, nolabait, preso guztiak berdintzen ditu.

Edonongo presoengan dago bizinahi hori. Kontua da askotan presoen mundu hori galeran erortzen dela; ez baduzu helbururik, bizinahi hori ez baduzu planteatzen helburu bati begira, kartzelako zurrunbiloak jaten zaitu. Horretan datza presoen arteko ezberdintasuna.

Zure lanetan ihesaz mintzatzen zara, behin eta berriz.

Bai; dudarik gabe, ihes egiteko modua da sorkuntza. Badago kartzelako errealitate absurdo eta irensgarri horretatik, nola edo hala eraitsiko zaituen horretatik ihes egiteko beharra. Baina ez da sarri aipatu izan den ihes fantasiazkoa bakarrik; badago ihes egin nahi erreal eta fisiko bat ere. Norbere irudimenaren ahalmenaren araberakoa da hori; gero, sormenera edo prestakuntzara bideratzen da.

Zuk diozunagatik, askotarikoak dira ihesak: «Egiazko eta alegiazko ihesaldiak, burutuak eta zapuztuak, amestuak eta amesgaiztotuak».

Lehenengo irudimenean gauzatzen ez diren ihesak ez dira inoiz errealitatean gauzatuko. Ihes horri begira irudimenean jardutea beharrezkoa da. Gero hasten dira errealitatean poliki-poliki gauzatzen. Bide horretatik etorri dira benetan lortu diren ihesaldiak, baita porrot egiten dutenak ere. Bai eta norberarentzako bakarrik balio izaten duen ihes literarioak ere.

Denbora kudeatzeko, betetzeko modua da sorkuntza kartzelan. Nolakoak lirateke giltzapean pasatu dituzun 27 urteak literaturarik gabe?

Ez dut imajinatu ere egin nahi. Ez dakit idatzi dudan horri literatura deitu dakiokeen; nolabaiteko idazte jarduna izan da. Alde batetik, absurdo hori guztia norbere buruari azaldu beharra dago, ulertzeko. Era berean, kartzelaren hesiak eta munstro hori eraisteko balio du. Literaturak ere badakar, gainera, ariketa intelektuala: norbere burua janzteko ariketa da.

Kartzelan ondu duzu orain arteko sorkuntza literario guztia. Kalean egonda, apaldu al zaizu idazteko bulkada hori?

Bai. Sorkuntza literarioaren behar hori ez dut kartzelan bezala sentitzen, baina sentitzen dut nola edo hala jardun beharra kartzelako mundu horri eta kartzelan dauden kideei erreferentzia eginaz. Historiaren ikuspegitik, batez ere.

Bulkada militantea da orain, beraz, lehen gizatiarra zena.

Bai, Eta, batez ere, kartzelan nola edo hala idaztea pentsatu baina ezinezkoa zelako alde batera utzitakoa orain ari naiz berreskuratzen eta pixka bat josten.

Zaila da, kartzeletako lanetan, presoaren isla ez agerraraztea.

Azken finean, bi aukera dira: tripetatik idaztea edo burutik idaztea. Eta, batzuetan, zaila da tripetatik ez idaztea, norbere sentipenen nahasketa horiek pixka bat alboratuz, eta idazketa norberarentzat bakarrik izan ordez besteei kontatzeko eginez. Hori ez da erraza izaten.

Eta horregatik beharbada, ia etengabea da ni-aren presentzia kartzela barruan egindako lanetan.

Esperientziak erakusten du kartzelan idazten dena —asko eta askotan behintzat— norbere buruari lotuagoa izaten dela. Kalean literaturara dedikatzen denak distrakzioagatik egiten du askotan, eta, horregatik, askotan errazagoa egiten zaio abstrakzioa. Baina egia da kartzelan ez dela hain erraza.

Espetxekoa tradizio luzeko generoa da euskal literaturan. Zerbait pentsarazi beharko liguke horrek.

Dudarik gabe. Batzuk esan izan dute sufrimendutik idazten dela, eta sufritzen egon garelako idatzi dugula. Nik ez dut uste sufrimendua ona denik ezertarako: ez idazteko, ez ezertarako. Kontua da ihes bezala ikusi izan dugula, eta bide horri ekin geniola. Etxeparek ere bere esperientziari egin nahi izango zion erreferentzia.

Galdera friboloegia da beharbada, baina sorkuntzarako leku egokia al da espetxea?

Gauza batzuengatik, leku egokia izan daiteke: denbora daukazu; ez daude kaleko joan-etorri asti gabeko horiek, eta, beraz, bai, badira abantaila batzuk. Baina ez dut uste kartzela ona denik ezertarako.

Idazlea bakardadearen bila ibiltzen da sarri. Kartzelan hori badago, baina nabaria da aldea.

Lagunartea gertu dagoenean da ona bakardadea, baina, bestela, lagunartea gertu ez badago, bakardadea ez da ona ez ezertarako, ez inorentzat.

Noiz arte iraungo du kartzelako literaturak?

Zoritxarrez, uste dut oraindik ere jarraitu beharko dutela idazten kartzelan daudenek. Eguneroko gorabeherei buruz aritzen da jendea kartzelan, eskutitzen bitartez batez ere. Asko idazten da kartzelan. Eta bai: zoritxarrez, idazten jarraitu beharko dute.

/ literatura koadernoak / ataramiñe / literaturakoadernoak.org /

Share
Atalak: artikuluak, espetxea eta literatura, Sailkatugabeak

Jonan Aranguren / Jose Benito Mujika “Herialde berdea” 1974

2015 23 otsaila









Herrialde berdea
Testua: Jonan Aranguren Iharra
Irudiak: Jose Benito Mujika Xenki
1974

Herrialde berdea egile biak hil eta gero inprimatu zen 1974an, modu klandestinoan inprimatu ere, Torinon (Italia).

>> PDF formatuan
>> ON LINE irakurtzeko
>> e-book eta beste formatu batzuk

Jonan Aranguren Mujika Iharra
Bilbo 1951 – Urdazubi 1972.09.20

ETAko militantea. Kultura Frontearen arduraduna izan zen Gipuzkoan. 1972ko irailaren 20an Urdazubin beste bi burkidekin muga pasatzeko asmotan zirela, Guardia Zibilek tirokatuta hil zuten.

Jose Benito Mujika Zumeta Xenki
Zarautz 1950.11.23 – Lekeitio 1972.09.02

ETAko militantea. 1972ko irailaren 2an Lekeition Guardia Zibilak inguratu egin zuen Xenki eta Mikel Martinez de Murgia Mendizabal Mikelon zeuden etxea. Xenki leihoa zabaltzean frankotiradore batek tiro egin eta hil zuen. Mikelon ere tirokatuta hil zuten.

Beren herrien
askatasunaren zerbitzutan
giltzapeturik gertatu diren
guztien gorasarrean.

Munduko herri zapalduetako
haur guztiei eskainia.

→ Web orria: Herrialde berdea


Herrialde berdea. Dokumentala 1:04.29


Herrialde berdea. Dokumentalaren lagina 2:54

Jon Andoni Aranguren Iharra tiroz hil zuen Guardia Zibilak, 1972an; Jabier Goitia Kabi, berriz, lehergailu batek eztanda eginda hil zen, 1991n. ETAko militanteak ziren biak, bi belaunalditakoak, eta Herrialde berdea lanak haien ibilbideak batu ditu, istorio bakar bat osatuz.


Herrialde berdea, Eltzegor (Herrialde berdean, 1992) 4:47


Herrialde Berdea (doku)-KEATS 3:10

/ literatura koadernoak / ataramiñe / literaturakoadernoak.org /

Share
Atalak: Bideoak, liburuak, PDF

Fernando Soto Rueda “Gogoeta biziak/Pensamientos vivos” 1994

2015 20 otsaila









Gogoeta biziak / Pensamientos vivos
Fernando Soto Rueda
1994



>> PDF formatuan
>> ON LINE irakurtzeko
>> e-book eta beste formatu batzuk

Fernando Soto Rueda 1927ko uztailean jaio zen Bilbon. Romon (Getxo) bizi zen 1991eko irailaren 1ean atxilotu zutenean. Tortura latzak jasan zituen. ETAri laguntza ematea leporatu eta espetxeratu egin zuten. Alcala-Mecon (Madril) eta Villabona (Asturias) espetxeetan izan zen, 1995eko maiatzaren 26an kalera irten zen arte. 2005eko otsailaren 4an hil zen, gaixotasun baten ondorioz.

Gogoeta biziak / Pensamientos vivos liburuan kartzelan idatzitako poemak jasotzen dira. Liburua haren lagunek argitaratu zuten.

Abertzale en la cárcel

Mi cuerpo ya encarcelado,
mis ropas también, todo es triste,
solo frio, nada tiene vida,
aquí tiene vida la muerte.
Estoy como piedra olvidada, sin alma,
la celda con viejas manchas de sangre,
alguien pedía no se qué, quizá ya
sin lápida en el campo Santo.
Llueve sí, llueve, lluvia extraña,
incolora sí, pero extraña también,
agazapada tras el cristal de mi celda,
como el mal que espera el descuido.
Mis pensamientos idealistas de libertad,
vuelan igual que cigarras en la noche,
sin cadenas, ni miedo ni muerte,
están cerca de las estrellas con la noche,
velando a Euskal Herria, tierra que amo
y serguiré amango, cuando el inmortal viento
me acompañe más allá de la muerte.

/ literatura koadernoak / ataramiñe / literaturakoadernoak.org /

Share
Atalak: liburuak, PDF, presoak

Johnny Cash “San Quentin”

2015 11 otsaila

/ literatura koadernoak / ataramiñe / literaturakoadernoak.org /

Share
Atalak: Bideoak, musika

Xabier Aranburu “Aurrera nekez egiten baitu herdoildutako orratzak…” 2006

2015 10 otsaila









Aurrera nekez egiten baitu herdoildutako orratzak…
Xabier Aranburu
Etxerat, Bota Punttuba, Noaua!, 2006


>> PDF formatuan
>> ON LINE irakurtzeko
>> e-book eta beste formatu batzuk

Xabier Aranburu Muguruza Xomorro aginagarrak espetxean 15 urte zeramatzala argitaratutako liburua. Hamabost urte horietan egindako bertsoen eta hainbat olerkien bilduma.

Espetxean jarraitzen du: 24 urte orain. Bertsoak idazten ere, herriko gauzetan, lagunentzat, Ataramiñe urtekarian…


San Praixku Jaiak 2014

/ literatura koadernoak / ataramiñe / literaturakoadernoak.org /

Share
Atalak: liburuak, PDF, presoak
« Mezu berriagoak — Mezu zaharragoak »