Kartzelako sukaldaritzaren sekretuak

2017 29 maiatza

→ Kartzelako sukaldaritzaren sekretuak

[Gotzon ARANBURU] Kartzelan ez da askatasuna soilik galtzen, elikadura egokia izateko aukera ere murritza da. Norberak bere jakiak prestatzeko gailuak eta trikimailuak, eta horiek erabiltzeko era, espetxeko kulturaren zati dira, presoek elkarri trasmititzen dioten jakinduria. Eskura dituzten bitarteko urriekin sukalde bat prestatzeko gai dira, Urretxuko gaztelekuan Oier Gonzalez eta Ibon Elorrieta preso ohiek erakutsi duten moduan.

Giltzapeko Sukaldaritza
Josu Urrutikoetxea
Irudiak: Mikel Zarrabe
Argitaletxea: Hiru, 1996.

Josu Urrutikoetxeak Muret-eko espetxe frantziarrean burdin artean emaniko urte luzeetan, gose greba ugariak barne, ondu zituen honako errezetok. Mikel Zarrabe, Josuren mahaikidea, arduratu da liburuaren apaintzeaz.

RSS literatura koadernoak ataramine

Alfonso Etxegarai, Sao Tometik: “Ataramiñe: lluvia de estrellas”

2017 7 maiatza

Alfonso Etxegaraik hitzaldirako bidalitako agurra:

Ataramiñe: lluvia de estrellas

Otra vez aquí, en vuestra orilla. Es como si hubiera bajado del barrio, pasado por la estación y cruzado el puente que nos hace estar más cerca.

Esta vez es para daros mi impresión sobre Ataramiñe, un espacio en el que año tras año vamos dejando emociones, sentimientos y arte, particularmente los compañeros y las compañeras presos y presas.

La primera imagen que me sugiere Ataramiñe es la de las “pintadas” , aquellas en las que pretendíamos dejar rastro de luchadores y luchadoras que soñaban. Lo veo “miniaturista”, cada tema bien situado, sobre una gran pared o muro de decenas de metros cuadrados, con textos, dibujos, poesía y fotos… Como en un enorme patchwork que, visto de lejos, parece apenas un paisaje colorido, y, visto de cerca, un paisaje de creaciones con letras y rostros humanos. Si volviéramos aquí dentro de miles de años, diríamos que encontramos las “huellas rupestres” de nuestros ancestros gudaris. Hace falta apenas un poco de humor para entrar en ese momento de nuestro propio futuro lejano.

Hay otras imágenes que Ataramiñe me sugiere, en especial la de una ventana enrejada por donde salen mariposas hacia la libertad, mariposas que a veces son voces en forma de letras, otras veces son poemas en forma de alas y, casi siempre, son nombres y fotos de nuestros amigos y amigas de juventud, vecinos y vecinas sobre los que hemos oído hablar y a los que, en Ataramiñe, podemos “visitar”.

Ventana enrejada que a veces miramos desde fuera, o desde este lado del cercado policial, queriendo comunicar, cosa todavía prohibida, la solidaridad o la afirmación de que “los de dentro” son de nuestro pueblo y no les dejaremos solos.

Para mí, en particular, Ataramiñe es un punto de encuentro que me ha mantenido y me mantiene con “los mios”, como si fuera un farol encendido bajo el que nos reunimos al atardecer.

Al final, antes de que Sarasketa tome la palabra, y como él ya sabe que escribo con cierta tristeza o ánimo indescifrable, os confieso que guardaba la imagen de Ataramiñe como si fuera esa lluvia de estrellas que tenemos la oportunidad de ver todos los años, durante esas noches de invierno, noches especiales en las que nos preguntamos por nuestra razón de ser y formulamos deseos. Ya veréis que “Si apagáis las luces de la sala y encendéis los mecheros, la oscuridad se llenará de lluvia de estrellas”…

Nos seguimos viendo en esta orilla. No os olvidéis de darle un abrazo especial a Sarasketa, extensivo a todos los que se han encargado de Ataramiñe durante estos años todos!

ALFONSO ETXEGARAI

Regresar a Sara
Alfonso Etxegarai
Argitaletxea: Txalaparta. 200 orr.

Regresar a Sara (EZ DAGO OSORIK)

Zer egiten dute hainbeste euskadunek hamar urte baino gehiagoz konfinatuta Hirugarren munduko hainbat herritan? Erantzuna, liburuaren izenburuak dioen bezala, honako hau: euskal deportatu politiko baten testigantza irakurtzeko gonbitea.

Sagarren denbora
Dokumentala
Zuzendariak:Josu Martínez eta Txaber Larreategi.
Gidoia: Josu Martínez eta Txaber Larreategi.
Ekoizpena: Txema Uriarte eta Haizea Belza.
Argazkia: Hibai Castro.
Musika: Arkaitz Miner, Ruper Ordorika, Maddi Oihenart eta Eñaut Etxamendi.

→ Sagarren denbora TRAILERRA 04:47 [youtube.com]
→ Sagarren denbora OSOA 01.07.36 [argia.eus] [vimeo.com]

Kristiane Etxaluz xiberotarra eta Alfonso Etxegarai bizkaitarra ezohiko bikotea dira. Biak gaztetik lotuak Euskal Herriaren askapenerako borrokari, beren maitasuna sorterritik 7.000 km-tara bizitzera kondenatuta daude, Alfonso Afrikako irla tipi batean baitaukate aspaldi, deportaturik. Baina erbesteak erbeste, Bidasoaren Herrian dauzkate biek begiak eta sagarren denboran bihotzak; oraindik iristear den sagarren denbora emankorrean.

Hitzezko txalupak
Alfonso Etxegarai / Josu Martinez
Argitaletxea: Elkar. 2011.

Osabari gutunak. Bloga

Ez dira botilan sarturiko mezuak: itsaso eta lur urrunak zeharkatu bai, baina ez dira bidean galtzen, badakite nondik datozen eta nora doazen. Josu Martinezek eta Alfonso Etxegaraik gutunak idazten dizkiote elkarri, eta bide batez irakurle orori. Norbere bizimoduaz idazten diote batak besteari: eguneroko gorabeherak, pozak, ilusioak, minak… Baina, aldi berean, gure herriaren egoerak kezkatzen ditu: bere buruaren jabe izan nahi eta bizirik irauteko borrokan dabilen herria, bidegurutze historiko batean dagoena, kontraesanez eta zalantzaz josia.

La Memoria. “Deportación. Una memoria alejada”
Elkarrizketa
Info7 irratia, 2016.05.23

→ ENTZUN > La memoria. Alfonso Etxegarai.mp3 [54.50 m]

Hans Keilson “MINORREKO KOMEDIA” (eusk.: Juan Luis Agirre Lete)

2017 16 urtarrila

Txalaparta etxeak martxoaren hasieran argitaratuko du Hans Keilson-en MINORREKO KOMEDIA (Komödie in Moll), Juan Luis Agirre Lete euskal preso politikoak euskaratua.

Minorreko komedia
Juan Luis Agirre Lete
Zuerako espetxetik

→ Gure liburuak. Katalogoa 52 NEGUA 2016.pdf

«Ez naiz gorrotoan bizi den pertsona». Hori zioen Hans Keilsonek 2002an bere bizitzaren errepasoa egiten zuen elkarrizketa batean.

Gazte gaztetatik nozitu zuen Keilsonek antisemitismoa. Hamasei urte zituela, Heine-ren Die schlesischen Weber [1] poemari buruz eztabaidatu nahi izan zuenean eskolakideek guztiz arbuiatu zuten, eta hurrengo bi urtetan, hain zuzen, batxilerra burutu bitartean ezein ikaskidek ez zion hitzik zuzendu.

«Bi zaldi zamalkatzea suertatu zait», idatzi zuen Keilsonek, «literatura eta zientzia». 1909. urtean Bad Freienwald (Alemania) izeneko herrian jaio eta 2011. urtean Hilversum-en (Herbehereak) hil zen familia judu bateko semeak 1933.ean argitaratu zuen bere lehen idazlana Das Leben geht weiter (Bizitza aurrera doa). Autoanalitiko eta autobiografikoa den narrazio honetan, Weimarko Errepublikako garaiko langile beregain baten gainbehera ekonomikoa deskribatzen du. «Eleberria», egileak kontatu zuen bezala, «zuzenean debekatua izateko» jaio zen. Fischer argitaletxeak plazaratu zuen idazle judu baten azken idazlana izan zen, Nurembergeko lege arrazistak indarrean sartu baitziren berehala.

1928 eta 1934 urte bitartean medikuntza ikasi eta diplomatu zen Berlingo Unibertsitatean. Ikasle garaian tronpeta eta biolina kafetegi eta kabaretetan joz irabazi zuen bizitzeko behar zuen dirua. Alabaina, alemaniar juduei zenbait lanbide eta kargu debekatu zitzaien: abokatu, funtzionario, irakasle, argitaratzaile, eta baita mediku lanean aritzea ere, besteak beste. Gimnasia eta igeriketa prestakuntza egin eta kirol irakasle izan zen Keilson, eskola juduetan.

Jazarpenetik, ihesi 1936an Herbehereetara erbesteratu zen Gertrud Manz emaztearekin batera, non mediku aritzeaz gain, psikiatra formazioa lantzen jarraitu zuen, hain zuzen, haur eta gazteen arloan.

1940.ean nazien Herbehereen okupazioak hirugarren zaldi bat zamalkatzera behartu zuen, hots, engaiamendu politiko eta humanistarena. Naziengandik ezkutatu eta buru egiteko klandestinitatera jo zuen eta nederlandar erresistentziarekin lan egin zuen (Vrije Groepen Amsterdam erakundearekin), mediku izanik erresistenteak artatuz eta tarteka ere sasian bizi zirenei laguntza psikologikoa emanez, haur eta helduei.

Gerra garaian idatzi zituen bere idazlan behinenaren Der Tod des Widersachers (Aurkariaren heriotza) lehenengo berrogei orrialdeak, lorategi batean lurperatuta ezkutatu zituen gerra ondoren burutu eta 1959. urtean argitara emateko. Judu gazte idealista bat bere inguruko kontraesanak gainditzen saiatzen da, aurkariarekin maitasun-gorrotozko hartu-emana sortuz. Eleberriak arrakasta izan zuen, Time aldizkariak 1962. urteko hamar liburu onenen artean aitatu baitzuen. Ordukoa da ere, sasian ibilitako garaikoa, bere bigarren eleberria Komödie in Moll (Minorreko Komedia), nahiz eta ez zen argitaratu harik eta gerra amaitu zen arte.

«Ez naiz heroia izan, ez nuen balentria handirik egin», zioen apal, erresistentzian egindakoaz galdetzen ziotenean. Baina Keilsonen bizitza osoko engaiamendua denak bizirik eusteko saio bat izan zen, bizitzara iratzartzeko, eta era horretan, nazismoa suntsitzeko. Hans Keilsonek, berak, bizipozagatik soilik iraun zuen bizirik. Garai ilun haietan jaio zen beren alaba, baina oso aldi bakanetan ikusi ahal izan zuen. «Gu hirurok ez ginen 1945. urteko maiatza arte lehen aldikoz lasai elkartu eta beldurrik gabe kalera irten. Auzoko guztiak jakin bazekiten nor ginen gu eta urte guzti haietan isilik egon ziren».

Ez zuten Hans Keilson salatu eta bizirik atera zen trantze hartatik. Ez aldiz bere gurasoak, Auschwitz-Birkenauera deportatu eta bertan hil baitzituzten.

The New York Timesek 2010ean Minorreko komedia eleberriaren ingelesezko itzulpenari egin zion kritikarekin best seller bihurtu zen liburua. Keilsonen beste idazlan asko bezala, hainbat hizkuntzatara itzulia izan da, portugesera, ingelesera, gaztelerara, nederlanderara, italierara, suomierara, frantsesera eta norvegierara, besteak beste. Eleberri honetan, judu ez diren senar-emazte batzuk judu bat ezkutatzen dute etxean eta hirukote horren arteko elkarbizitza, solasaldiak, haserrea eta beldurra, klaustrofobia eta esperantza, elkartasuna eta saldukeria ezagutzen ditu irakurleak. Liburu honetan, Keilsonek klandestinitateko bizipenak hartzen ditu oinarri, neurri batean. Baina hizkera soil eta nolabait lehorrez, bira ia groteskoa ematen dio istorioari: apopilo ezkutua gaixotu ondoren hil egiten da, eta hilda ere, eragin handia du senar-emaztearen bizitzan.

«Literatura gizateriaren oroimena da. Idazleak gogoratu egiten du eta irakurleak bizipen zati bat bereganatzen du. Liburuak berriro argitara daitezke, azken batean beti baitaude artxiboko aleak, aldiz, gizakiak ez», esan zuen Keilsonek. Minorreko komediarekin Herbehereetan jazarritako juduak babestu zuen jendeari gorazarre egiten dio eta gaurko belaunaldiei gogorarazten die garai hartako Herbehereetako 130 mila juduetatik 20 mila elkartasunak salbatu zituela.

Joseph Roth, Irmgard Keun, Klaus Mann, Egon Erwin Kisch, Anna Seghers, Ernst Toller, Vicky Baum, Odon von Horvath eta beste askok osatzen dute deserrira behartua izan zen intelektualen belaunaldia. Hans Keilson izan da utzigaituen azkena.

Hans Keilson aro bateko argi eta itzalen lekukoa.

[1] Heinrich Heine (Düsseldorf 1797-Paris 1856), poeta. Judua izanda, Die schlesischen Weber olerkian langileen egoera salatu zuen, errua nagusiei egotzi zien, Jaungoikoari, erregeari eta baita aberriari ere. Guzti horregatik traizioa izan zen ikaskideentzat.

Hans Keilson (1909, Bad Freienwald, Alemania-2011, Hilversum, Herbehereak) familia judu batean jaioa, 1933.ean argitaratu zuen bere lehen idazlana Das Leben geht weiter (Bizitza aurrera doa).

Fischer argitaletxeak plazaratu zuen idazle judu baten azken idazlana izan zen, Nurembergeko lege arrazistak indarrean sartu baitziren berehala. 1940. urtean naziak Herbehereak okupatutakoan ezkutatu eta buru egiteko klandestinitatera jo zuen eta nederlandar erresistentziarekin lan egin zuen.

Bizirik atera zen gerratik, ez, ordea, bere gurasoak, naziek Auschwitz-Birkenauen hil baitzituzten. Gerra garaian idatzi zuen orain aurkezten dugun Minorreko komedia eta idazten hasi zen bere idazlan ezagunena, Der Tod des Widersachers (Aurkariaren heriotza).

Hans Keilson
MINORREKO KOMEDIA

Eleberri honetan, judu ez den bikote batek naziengandik ihesi doan judu bat ezkutatzen du etxean. Hala, bada, idazlearen estilo soilean, hirukote horren arteko elkarbizitza, solasaldiak, haserreak, beldurra, klaustrofobia, elkartasuna eta itxaropena agertzen dira orriotan. Egilea bera, naziengandik ihesi, Herbeheretako erresistentzian ibili zen eta, klandestinitatean idatzia, liburu honek, neurri batean, sasian ibilitako garaiko bere bizipenak ditu oinarri.

«Ez naiz heroia izan, ez nuen balentria handirik egin», esaten zuen Hans Keilsonek erresistentzian ibilitako garaiak gogora ekartzen zituenean.

Baina liburu honetan argi geratzen da, besteak beste, erresistentzia oro, keinu handi zein txikiez osatuta dagoela eta, horiek egiterakoan, edozein akats heriozkoa izan daitekeela.

Jokin Urain “Espetxeko euskal literatura kronologia moduko bat”

2017 4 urtarrila

→ kalerakalera.eus: Kartzela eta literatura

Espetxeko euskal literatura kronologia moduko bat

Zergatik idatzi espetxean?

Erantzunak eman izan dira, era askotakoak, baina bakoitzak bereak izango ditu arrazoiak idazten aritzeko. Hala ere, esango nuke harreman nahiak, harremanen beharrak eramaten duela presoa idaztera, batzuetan behintzat, hasi eskutitzetatik eta literatura egiteraino. Presoa bere gizartetik kanpo ezarria dago, lagunarte, senitarte eta gizartetik erauzia dago presoa, eta, biziko bada, bere gune naturalaren parte izaten jarraituko badu, harremanak behar ditu gune natural horrekin: hor dagoela adierazi eta esateko daukana esan, bizi dela erakutsi, bere ahotsa entzunarazi behar du horretarako, gizartearekiko lokarriak josteko.

Noiztik idatzi da espetxean euskaraz?

– 1545ean argitaratu zen euskarazko lehen liburua, Bernart Etxepareren Linguae Vasconum Primitiae alegia. Haren Kontrapas eta Sautrela gogoratuko dituzue, “Euskara da kanpora eta goazen denok dantzara…”. Ez daukagu lekukorik, jakina, baina espetxean (Bearnen) idatzi bide zuen “Mosan Bernat Etxepareren kantuia” aski argi esaten duenez:

Mosen Bernat, pensa ezak kartzel´hori gaitz bada,
Nonbait ere infernuia are gaitzago dela;
Heben hik badukek bana, haiek ez nork konsola;
Penak heben fin dik sarri, haienak ez sekulan.
…
Libertatia nola baita gauzetako hobena,
Gatibutan egoitea hala pena gaitzena.
Ni bezala ez dadila, otoi, ehor engana,
Ez eta´re hitz orotan fida ere gizona.
Jangoikua, zuk begira niri ere zuzena.

Amen.

– 1564an Joan Amenduxek espetxean (Lizarra eta Tuterako kartzeletan egon zen) idatzi zuen Hemen natza ehortzirik poema:

Hemen natza ehortzirik, noizbait gozo eritzirik,
Herioak uste gabe dolorezki egotzirik,
ene anima Jangoikoagana beldurrekin partiturik,
lagun gabe bide luzean peril asko pasaturik,
onak eta honrak bertan munduak edekirik,
plazerak azkeneraino atsekabe bihurturik.
Ahaideak eta adiskideak, arte gutxiz atzendurik,
ikusten ditut itsusirik, harretxe guztia deseginik,
argi gabe ilunbetan, ustel eta kirasturik.
Negar begi bat bederak bere aldiaz oroiturik,
nehork ere izanen ez du nik ez dudan partidurik,
Ene anima gomenda ezazue garitatez mobiturik,
zarraizkidate gero bertan hitz hauek ongi notaturik:
Josafaten baturen gara Judizion elkarrekin;
bitartean lo dagigun, bakea izan dadila guztiekin.

– 1806an Juan Inazio Iztuetak Kontxesirenak bertso sorta idatzi zuen, Logroñoko espetxean. Hara eraman baitzuten Azpeitikotik. Hauxe sortako azkena:

Esperantzetan bizi, maite gozoa,
noizbait kunplituko da gure plazoa.
Eta orduan,
gauza txarrik ez hartu buruan
lehengoai utzi,
ez degu pasatzen pena gutxi
preso sei urtez!
Ondoko gaituzte nere ustez.

– 1815ean Martin Larralde Bordaxurik, besteak beste idatzi zuen Galerianoaren Kantuia.

– 1827an Etxahun Barkoxek Etxahunen bizitziaren khantoria.

– 1855ean Jose Maria Iparragirre Urretxuarrak Negar egingo luke nire amak baleki bertsoak ipini zituen.

– XIX. mendea aberatsa da espetxea, urkamendia zehazkiago, motibotzat duten bertsoetan; mende horretakoak dira Hamalau heriotzarena, Estudiante kondenatuarena eta abar. Kasu hauetan ez dago argi atxilotuak berak jartzen ote zituen bertsoak, kasu gehienetan haren enkarguz besteren batek ipiniak izango ziren.

– 1936-1939 gerra eta gerraosteko presoetaraino etorriko gara. Aldi honetan ere jarraitzen du bertsoaren tradizioak. Bertso eta poesia bitartez bakarrik egin da kasik ordura arteko kontaketa, testigantza edo dena delakoa. Eta gerra honetan eta ondoren ere jarraitzen du bertsoaren tradizio horrek, salbuespen batzuekin. Badira gerraoste honetan, eta gerra denboran ere, bertso sorta benetan bikainak.

– Luis Rezola Tximela tolosarra aipatu nahi nuke. Duesoko espetxearen aipamenak, eta Puerto de Santa Maríarenak, ugariak, aberatsak xehetasunetan eta benetan ederrak dira bere bertsoetan:

Astera nua kantuan
Santa Mariko Puertuan,
onela ditut penak aztutzen
etxe giltzatuan.
Gordetzen badet buruan,
ezta jakingo munduan
ogei ta iru urte ederrekin
gaur nola naguan.

– Eta Estepan Urkiaga, “Lauaxeta”, nola ez aipatu. Gernikan atxilotu eta Gasteizko Santa Isabel hilerrian fusilatu zuten 1937ko ekainaren 25ean. Lauaxetaren poemetan aberriarekiko maitasuna, gudarien irudi kasik idilikoa eta, hori guztiaz gain, fedea eta garrasi desesperatu bat ere bada. “Azken oyua” poematik zati batzuk:

AZKEN OYUA
(Zubillaga’tar Karla’ri )
Goiz eder onetan erail bear nabe
txindor baten txintak gozotan naukela?
El naiten leyora begiok intz gabe.
Gorbei barna yatort kañoi-ots itzela:
or egazkin-egak odei-lapur doaz.
Guda-gotzon baltzak odolez dakustaz,
euren oin aurrean beredin gudari.
Gaste argi orreik, eutsi lur amari!
Bera baizen onik eztauko ludiak.

Eta poema eder honen azken zatitxoa:

Eta bake deuna sortuko danean
neure azur utsak besteenakin batu;
eresi gurenaz lagundu bidean
obi bakar-arte.
Baña, arren, bukatu
oroigailluaren maitasun itzala
Kistoren gurutzat; Beragan ditxarot.
Josu’ren fedea besterik eztaukot.
Erri zintzo-onenak zaindu dagiala
il gintzanen atsa, il gintzanen ala.
(1937 )

– Bertsotan ez ezik prosan ere egin zen aldi honetan literatura, edo kronika nahiago bada, kontzentrazio esparruetatik. Gurseko kontzentrazio barrutitik Ander Garate Gesalibarrek Euzko Deyarako idazten zituen artikuluak benetan zirraragarriak dira. Nikolas Ormaetxea Orixek ere hantxe idatzi zuen Idorreria poema.

– 1937-1941 bitartean Espetxeko lehen aldizkari kolektiboak Espetxean zuen izena eta 11 zenbaki egin zituzten, hiru espetxetan: Santoñako Dueson 2; Larrinagan 5; eta Burgosen 4. 4-6-8 orrialdekoak ziren aldizkari hauek, eta bakoitzetik bost kopia egin zituzten.

Aipatuko nituzke gerra honetan heriotza zigorrera kondenatuen azken eskutitzak, testamentu modura edo idatziak, Larrinagako kartzelan.

– 1960-1970 hamarkadetan ez zen, ez dirudi, lan kolektiborik idatzi, barne-aldizkaririk eta horrelakorik alegia. Aipatzekoak dira, dena dela, Gotzon Alemanen poemak, Julen Kaltzadaren Herriak eta gizonak historia lana, eta Xabier Amurizaren bertsogintza eta bertsolaritzaren teorizatze lanak. Zamorako Konkordatu espetxean egon ziren euskal apaizak, eta benetan ederrak dira, Amurizak han jarritako bertsoetako asko, egin zuten motinari buruzkoak eta beste hainbat. Baina bertsoez gain, prosa ere idatzi zuen Amurizak espetxean, nobela bat zehazki: Hil ala bizi, Elkar argitaletxeak atera zuena 1973an Larraun goitizenarekin. Baserri-munduaren irudi idilikoari buelta ematen dio Xabier Amurizak Hil ala bizi honetan. Baserriko bizimodu gogorra, urria, beldurpekoa eta gizarte osoaren morrontza morala eta materiala ageri da eleberrian zehar. Nobela honek Euskal Herri erruralaren tripak bistaratzen ditu, erlijioa, beldurra, politika, grinak, gorroto-maitasunak, umorea, esplotazioa…

-1980-200… 80. hamarkadatik gaur arteko espetxe urteetan literatura ugari sortu dute euskal preso politikoek. Euskarazko literaturari soilik egingo diot erreferentzia, gazteleraz ere egin den arren, eta ez gutxi.

-Lan kolektiboak: 1980. Hamarkadaren hasierak aberatsak dira kartzelako literatura ariketan: Soria, Puerto de Santa Maria eta Herreran egiten dira barne aldizkariak: Sorian eta Herreran Martxan, Kixmi eta Halankarri.

-1982an atera zuten Puertoko presoek liburu kolektiboa: Intxaur azal baten barruan, Eguberri amarauna goiburua zeramana. Sasoi hartako Puertoko egoera: “Euskal Herritik urrun, denbora hain astiro eta mingarri iragaiten den leku honetan…” dio. Kalean argitaratuko den kartzela literaturaren lehen liburu kolektiboa da hau nire ustez.

-1982an Sorian idatzi zuten Xake liburua ez nuke aipatu gabe utzi nahi. Ez da literatura liburua, baina bai espetxeko sormen kolektiboaren adierazgarri bikaina. Xakeari buruz euskaraz argitaratu zen lehen liburua da seguru asko, eta espetxeko lan kolektiboaren adierazgarri polita. Maximo Aierbe ataundarrak eta Jon Esturo debarrak idatzi zuten, eta J.K. Alberdi Krakasek egin zion hitzaurrea.

– 1989an aterako du Susak Itzalpeko ahotsak, Herreran idatzitako lanekin batipak, hurrengo liburu kolektiboa. Prosa, poesia, bertsoak… daude liburu honetan, batzuk egilearen izenez sinatuak, besteak goitizenez edo sinatu gabeak.

– Ikasketak: ikasketak baliatuz ere egiten dira batzuetan idazlanak, lan akademikoak, espetxeari edo espetxeratua izateari lotuak daudenak.

– Julen Zabalok Euskal nazionalismoa eta nazio lurraldea —1996, UEU—, Europako (zein?) Batasuna —1997, BBK—, eta Abertzaleak eta Ezkertiarrak —2000, Elkar— lanak idatzi ditu, besteak beste.

– Jose Antonio Etxebarri Aiesta, Frantzisko Jabier Martinez Apeztegieta eta Fernando Arburua Iparragirre euskal presoek espetxe instituzioari buruz lekuan lekuko ikerketa lana egin zuten 1985-1986 ikasturtean Jokin Apalategi irakaslearen esanetara.

– 1989-1993 urteetan Barrutik aldizkari kolektiboa atera zen, baina oraingoan literatura baino gehiago kronika eta salaketa izango da batez ere helburua. Urte hauetarako espetxe ugaritan sakabanatua dago euskal preso politikoen kolektiboa, eta ia ezinezko bihurtzen da barne aldizkariak lehen bezala egitea, barne literatura ariketa moduan alegia.
Baina espetxeetan ez da eteten literatura ariketa, idazketa. Itzulpen lanak egin zituzten batzuek, Mitxel Sarasketa, Iñaki Aramaio, Fernando Arburua…

– Bertso idatziak, bakarka norberarentzat, edo kideen artean trukatuz, egiten dira. Horietako batzuk geroago argitaratuko dira, Jon Tapia, Xabier Aranburu Xomorro eta beste batzuenak, baina espetxean egindako bertso asko eta asko argitaratu gabe, norberarentzat edo lagunentzat, geratuko dira.

– Poesia landuko dute beste batzuek, Xabier Izaga… Urte hauetarako kanpoan zen Joseba Sarrionandia, baina nire azalpen beharrik gabe daki edonork Sarrionandiaren lanaren berri, bai itzulpengintzan eta bai sormenean, bai bere espetxe aldian eta bai erbeste aldian. Zerrenda luze samarretik ezagunak dira Narrazioak, Izuen gordelekuetan barrena…

– Banakako liburu batzuk:

– 1996an, Giltzapeko sukaldaritza liburua argitaratu zuen Josu Urrutikoetxeak.

– 1999 urtean Haizea mindu gabe ipuin liburua argitaratu zuen Jon Gaztelumendik.

– 2004an Filipe Bidartek, Bakartasunaz bi hitz liburua argitaratu zuen.

– Badira autore gehiago ere urte hauetan bakarkako literatur lanak eginez, edo lan akademikoekin, liburuak atera dituztenak: Mario Onandia, Karlos Gorrindo, Txelis Alvarez, Karmen Gisasola… Kontuan izan, beti ere, euskarazko literaturari edo euskarazko argitalpenari erreferentzia egiten ari garela. Ez baitira gutxi erdarazko literatura egin dutenak, nola bakarkako lanetan hala kolektiboetan.

– 2002an hasita eta gaur arte urtero atera da Ataramiñe literatura koaderno kolektiboa. Ataramiñek askotariko lanak jasotzen ditu: marrazkiak, eskulanen argazkiak, bertsoa, poesia, prosa… Eta idazlanen artean bada itzulpena, sormena, salaketa, kronika, narrazioa…

– Ataramiñen 14 urte hauetan parte hartu duten preso eta iheslari edo deportatuen zerrenda luzea litzateke, oso luzea:

– Oskar Barreras, Joxe Blanco, Argi Perurena, Olatz Caminos, German Urizar, Marixol Iparragirre, Teresa Toda, Naiara Mallabia, Markel Ormazabal…, eta aipatu nahi nuke espetxeko literaturan hainbat lagundu zuen Jon Etxeandia ere.

– Koaderno edo liburu kolektibo horrez gain, presoen lanekin banakako beste hainbat liburu atera ditu Ataramiñek urtez urte. Eta badira beste argitaletxe batzuekin liburuak argitaratu dituzten presoak ere. Hemen ere aipatzeko autore zerrenda luzea legoke:

– Mikel Antza (Ospitalekoak, Bakarmortuko kronikak, Atzerri…); Iker Morenoren irudiei testua eginez atera zuen Mikel Antzak beste libururen bat.

– Ibon Muñoa: bertsoak egin ditu batez ere, bertso ekoizpen handia du Ibon Muñoak, eta bertso liburuak atera ditun Ataramiñerekin.

– Mikel Orbegozo: komikiak egin ditu, Preso Nago, Ilargipean…

– Kepa Etxeberriak marrazkiak egin dizkie Belen Gonzalez edo Xabier Ugarteren testuei.

– Urtzi Zubizarretak Kartzelako neurriak liburua argitaratu zuen.

– Segapoto kolektiboa izen anonimoarekin idatzi zuten Gosea lagun, laguna.

– Xabier Aranburu Xomorrok, bertso liburua argitaratu zuen Aurrera nekez egiten baitu herdoildutako orratzak…

– Jon Tapiak ere bertso eta poema liburua atera zuen Gartzelatik izenburupean.

– Ekhiñe Eizagirreren Alde erantzira nabil poema liburua…

– Urtzi Zubizarretaren Kartzelako neurriak.

– Jesusmari Zalakainen Kartzelako kronikak…

– Milek Ibargurenen Hemen gauak lau ertz ditu, Deserriko karrikak…

Amaitzeko, esan beharra dut hau ez dela seguru asko lan erabat zuhurra, egile askoren izenak falta dira seguru asko, lanen izenak ere faltako dira. Espetxean euskaraz idatzi eta argitaratu denari begirada bat baino ez da hau. Espetxean zergatik idazten den, idaztera zerk bultzatzen gaituen espetxean, hamaika aldiz galdetu da, galdetu digute, hasieran esan bezala, eta erantzunak ere hamaika eratakoak eman izan ditugu. Ez dut uste erantzun errazik daukanik galdera horrek, teoria definitibo bat eskatzen bada behintzat. Erantzun teorikoa baino errazagoa da praktikoa kasu honetan, balio duen bakarra delako seguru asko, eta arrazoiez galdetu gabe ekiten diogulako idazteari horretarako premia edo gogoa sentitzen dugunean.

Durangoko Azokan

2016 1 abendua

Ataramiñe Durangoko Azokan. Bertan izango ditugu gure katalogoko liburu guztiak.

Ahotsenean egingo dugu aurkezpena, abenduak 5, astelehena, 16:30etan.

Gure saltokia: Barrenkale 28-29

→ uberan.eus: Azokaren uberan: aldizkari literarioak [Ataramiñe, “kolpetik bezainbat laztanetik duen artefaktua”]

Egutegia: Axpi 2017 ETXEKOAK ETXERA

RSS literatura koadernoak ataramine

Kuku erlojua

2016 23 azaroa

Kuku erlojua
Testua: Kepa Etxeberria Sagarzazu
Marrazkiak: Xabier Ugarte Billar
Ataramiñe & Etxerat, 2016
28 orrialde.

>> PDF formatuan
>> ON LINE irakurtzeko
>> e-book eta beste formatu batzuk

RSS literatura koadernoak ataramine

Haizea

2016 23 azaroa

Haizea
Testua: Hodei Garcia Iturrioz
Ilustrazioak: Mikel Fernandez Callejo – Oihan Meñaka
Ataramiñe & Etxerat, 2016
25 orrialde.

>> PDF formatuan
>> ON LINE irakurtzeko
>> e-book eta beste formatu batzuk

RSS literatura koadernoak ataramine

Haizea eta lizar magikoa

2016 23 azaroa

Haizea eta lizar magikoa
Testua: Kepa Etxeberria Sagarzazu
Marrazkiak: Xabier Ugarte Billar
Ataramiñe & Etxerat, 2016
50 orrialde.

>> PDF formatuan
>> ON LINE irakurtzeko
>> e-book eta beste formatu batzuk

RSS literatura koadernoak ataramine

Preso politikoek egindako lanak zentsuratu ditu Donostia 2016k

2016 17 azaroa

→ berria.eus: Preso politikoek egindako lanak zentsuratu ditu Donostia 2016k
→ naiz.eus: Donostia 2016 censura obras de presos y expresos políticos vascos en una exposición
→ berria.eus: Donostia 2016k euskal presoen artelanak zentsuratu ditu
→ berria.eus: Ainhoa Oiartzabal Azketa Presoak, lekurik gabe
→ naiz.eus: Donostia 2016 censura obras solo por ser de presos o expresos vascos
→ naiz.eus: Editoriala LLEGAR A LA CENSURA CON TAL DE INVISIBILIZAR A LOS PRESOS
→ naiz.eus: PABLO MARTE «Una exposición que trata un tema espinoso está casi obligada a evidenciar los conflictos»
→ berria.eus: IÑIGO ARANBARRI Zikiña Kenduta
→ berria.eus: DARIO MALVENTI «Ikusi ere egin gabe zentsuratu zuten obretako bat»
→ naiz.eus: JOSETXO ETXEBERRIA, MAITANE SAGASTUME, SERGIO GARCIA RAZKIN Y SERGIO LEZKANO PRESOAK KALERA, PRESOEN ARTELANAK KALERA

[berria.eus] Preso politikoek egindako lanak zentsuratu ditu Donostia 2016k

‘Lekurik gabe, denborarik gabe. Giltzapekoak’ erakusketan sartu behar zituzten, baina erretiratu egin ditu kultur hiriburutzak.
Erakusketan ikusgai dagoen lanetako bat. Erakusketan ikusgai dagoen lanetako bat.

Giltzapean —espetxean, zentro psikiatrikoetan edota adin txikikoentzako zentroetan— dauden pertsonen lanen artelanak erakustea du helburu erakusketak, eta gaur goizean aurkeztu dute Koldo Mitxelena Kulturunean. Han bertan, eta Pablo Berastegi D2016ko zuzendari nagusia eta Denis Itxaso Gipuzkoako Kultura diputatua ondoan zituela, egin du salaketa Pablo Marte erakusketako komisarioetako batek —besteak Aitor Izagirre eta Mafrion Cruza dira—. Komunikatu bat irakurri du Martek eta jakinarazi erakusketarako jasotako obra batzuek “zentsura jasan” dutela. Era berean, obra horiek ez diotela inorri minik edo kalte egiten adierazi du Martek: “Ez ditugu konpartitzen zentsurarako arrazoi moduan erabili dituzten argudioak”.

Berastegi ondoan zuten komisarioek eta berehala erantzun behar izan du. Haren iritziz, “ETAko presoek” egindako obrek “terrorismoaren biktimak mindu ditzakete”. Hala eta guztiz ere, onartu du obrak beraiek ez dutela inor mintzeko edukirik. “Baina Donostia 2016k erakusteko askatasunaren aurretik jarri du biktimen sentsibilitatea”. Ez komisarioek ez Berastegik berak, ez dute adierazi nahi izan zein preso diren erretiratu dien obren egileak. Donostia 2016 bulegoko ordezkariek, dena dela, jakinarazi dute preso politikoek eta preso ohiek egindako obrak direla, marrazki bilduma bat, margolan bat eta bideo film bat, hain zuzen ere.

Denis Itxasok berak ere esan du obren edukia ez dela arazoa izan, eta bai, ordea, zein diren egileak. Donostia 2016ren gai nagusia elkarbizitza dela adierazi du Kultura diputatuak: “Kulturaz hitz egitea justiziaz, memoriaz eta enpatiaz hitz egitea da, eta egile batzuen obra erakusteak mindu dezake biktimen sentsibilitatea”. Preso politiko eta preso ohi batzuen lanak erakustea “Donostia 2016ren asmoen kontra” egon litekeela ere adierazi du.

RSS literatura koadernoak ataramine

Ataramiñe’16

2016 16 azaroa

Ataramiñe’16
Euskal errepresaliatu politikoen literatura koadernoak
2016
Neurriak: 15 x 21 zm.
178 orrialde.

Azaleko irudia: BARRUTIK aldizkaria

>> PDF formatuan
>> ON LINE irakurtzeko
>> e-book eta beste formatu batzuk

Ataramiñe’16

Aurkibidea

Fernando Alonso Abad Esperaremos a que vuelva
Mikel Antza Sorkuntza minak
Alfontso Etxegarai Atxirika La guerra del 58 eta ZZB…
Ibon Muñoa Arizmendiarrieta Bertsoak
Patxi Uranga Salbide Bertsoak
Aitor Fresnedo Gerrikagoitia Hirugarrentxua
Gorka Lupiañez Mintegi Marrazkiak
Ekhiñe Eizagirre Zubiaurre Olerkiak
Itziar Moreno Martinez Marrazkiak
Aletxu Zobaran Arriola Poemak eta marrazkiak
Mikel Orbegozo Etxarri Marrazkiak
Oier Andueza Antxia Marrazkiak
Joseba Galarraga Arrona Marrazkiak
Barrutik aldizkaria Monografikoa

Hitzaurrea

Espetxeaz, sorkuntzaz eta artefaktu afektiboez…

Zein da sorkuntzaren balioa espetxean? Zer suposatzen du espetxean sortzeak? Zenbat min? Zenbat irri? Nola eragiten dio itxituraren baitan dagoenari? Ataramiñekook sarri asko entzun ditugun galderak, eta erantzun borobilik atontzea zaila da, zinez zorrotza den espetxe errealitateari erreparatzen diogularik. Preso haina espetxe dago, burnizko instituzioak bere baitan harrapatua daukana, oso manera intimoan urratzen duenez.

Zertarako sortu beraz? Sentimendu, emozio, estimuluen eremulaua den ez-lekuak, gorputz otzan eta ideia propiorik gabeko norbanako bilakatu nahi ditu bere baitaratuak. Helburua erdiesteko, instituzioak darabilen estrategiak hamaika ertz ditu, baina bada bat bereziki zorrotza, norbanakoa manera apartekoan urratzen duena: bakardadea.

Bakarlekua, bakarmortua…eta beste hainbat izendapen espetxe instituzioaren erraietan ematen den indibiduazio prozesua adierazteko. Bakardadea sortzeko makina erabatekoa, totala, izan badenez instituzioa. Bakardade fisikoa, agerikoena, baita intelektuala, afektiboa,…Kanpoan dagoenarekiko erlazioa errazten duen zubi/hari bakoitza moztua, filtratua, sistematikoki eraitsia da bertan. Halaz, espetxeratua eta kanpoaren arteko erlazioan, espetxe-instituzioa bitartekari ekidinezina bilakatzen da. Kanpo errealitatea antzemateko interface-a, norekin, noiz, non, zenbat denboraz, zer, zertarako, nora,… Espetxeak antolatua, neurtua, ebaluatua, diagnostikatua dauka presoak, egunerokoa. Diagnostikatua, ezen bakardadea eta honek eragiten dituen aje, ezinegon eta keriak, erantzun terapeutiko baten aurrebaldintza baitira. Bakardadea sortu, beroni aurre egiteko bitarteko terapeutikoak eskaintzeko (ze pildorita nahi duzu? Gorria, urdina, txuria…).

Nola irudikatu izugarrikeria guzti hau? Zeintzuk lirateke bitartekoak? Nola biziraun?

Sorkuntzaren nozioari helduta, akaso, erantzun baten lehen trazuak marraztu ditzakegu. Izan ere, sortzearen ariketak berak plano ezberdin batean, plano berri batean kokatzeko aukera ematen dio sortzaileari berari. Inguratzen duen errealitate zurrunetik jauzi bat eginez, aparteko espazio horretan aukera posibleen zabaltasunean saiatzeko parada.

Paretan zulo bat egitetik, fisikoa, presoa, literalki, kalera aterako duen zirrikitua, irekitzetik. Literalki ere, letra bidezko zubiak eraikitzera eraman gaitzake sorkuntzak espetxean. Den denak, manera abstraktu zein konkretuan bizirauteko estrategiak. Esku artean duzun liburutxo hau, estrategia horien bilduma txiki bat dela esan liteke. Espetxean dirauten lagun zenbaitek, burdin arteko esperientziak suposa lezakeen suntsipen erabatekoari aurre egiteko darabiltzaten taktikak, prosa zein iruditan.

Deserriak ere izan badu espaziorik orriotan, urruntasuna bera distantzia-espetxe bilakatzen den egoera. Cabo Verdetik iritsitako letrak beraz, distantzia laburtuz, burnizko urruntasun hori zerratuz, luma kolpez zerratu ere. Deportazioa, nazio gatazka garaikidearen aurre-historian kokatzen den figurak, gaurdaino dakartza bere kateak arrastaka.

Ataramiñen beraren aurre-historiara ere jo dugu ale honetan, 1989-1993 urteetan, euskal presoek argitaratu BARRUTIK aldizkariaren zenbait idazki berrargitaratuz. Orduko letrak egungo idatziak izan badirenez, denbora, lau pareta artean bilakatzen den bataila guztien ama, gaindituz. “Urteak menpean hartu”, sarri patioetan entzun litekeen adiera kartzelarioa. Denbora meneratu ote daitekeen zalantzaz egiten den baitezpadako baieztapena.

Esku artean beraz, porlanezko paretak, nolabait, birrin ditzakeen bitartekoa. Kolpetik bezainbat laztanetik ere baduen artefaktua. Gure lagun, senide, kideen bizipenez ongi kargatua dagoena. Gure lagun, senide, kideak harrapatuak dituzten hormak lehertzeraino.

Ongi etorri…

Ataramiñe’2016

BARRUTIK aldizkaria
1989-1993

Euskal Preso Politikoen Kolektiboak Barrutik aldizkaria kaleratu zuen 1989-1993. urteen artean. Sakabanaketa garaia zen, sakabanaketa orokorra, sakabanaketa garai gordinena. “Ixilkeria eta isolamendua gainditu nahi ditugu”, zioen aurkezpenak. Eta, hala, salaketak, kartzelako kronikak, hausnarketak, agiriak eta bestelako idatziak zabaldu zituzten bost ale marduletan. Guztiak, batekoak eta bestelakoak, sinadura pertsonalik gabe, kolektiboak izenpetuak.

Haietako testu batzuk ekarri ditugu Ataramiñe ale honetara, oroigarri baino, orduko letra horiek oraingo idatziak ere direlako. Kartzelan idatziak baitira. Kartzelan, non harresien itzalpean denbora gelditu eta zigorra luzatu egiten den. Non bertan idatzitakoa inoiz ez den iragana izango, presoak bertan diren bitartean.

Barrutik aldizkariak PDF formatuan eskuragarri daude Ataramiñeren webgunean: www.literaturakoadernoak.org/?p=2620

Ataramiñe 2016. Espetxea eta sorkuntza

2016 4 abuztua

Zein da sorkuntzaren balioa espetxean? Zer suposatzen du espetxean sortzeak? Zenbat min? Zenbat irri? Nola eragiten dio itxituraren baitan dagoenari? Ataramiñekook sarri asko entzun ditugun galderak, eta erantzun borobilik atontzea zaila da, zinez zorrotza den espetxe errealitateari erreparatzen diogularik. Preso haina espetxe dago, bere baitan harrapatua daukana burnizko instituzioak oso manera intimoan urratzen duenez.

Zertarako sortu beraz? Sentimendu, emozio, estimuluen eremu-laua den ez-lekuak, gorputz otzan eta ideia propiorik gabeko norbanako bilakatu nahi ditu bere baitaratuak. Helburua erdiesteko, instituzioak darabilen estrategiak hamaika ertz ditu, baina bada bat bereziki zorrotza, norbanakoa manera apartekoan urratzen duena: bakardadea.

Bakarlekua, bakarmortua… eta beste hainbat izendapen espetxe instituzioaren erraietan ematen den indibiduazio prozesua adierazteko. Bakardadea sortzeko makina erabatekoa, totala, baita izan instituzioa. Bakardade fisikoa, agerikoena, baita intelektuala, afektiboa… kanpoan dagoenarekiko erlazioa errazten duen zubi/hari bakoitza moztua, filtratua, sistematikoki eraitsia da bertan. Halaz, espetxeratua eta kanpoaren arteko erlazioan, espetxe-instituzioa bitartekari ekidinezina bilakatzen da. Kanpo errealitatea antzemateko interface-a, norekin, noiz, non, zenbat denboraz, zer, zertarako, nora… Espetxeak antolatua, neurtua, ebaluatua, diagnostikatua dauka presoak, egunerokoa. Diagnostikatua, ezen bakardadea eta honek eragiten dituen aje, ezinegon eta keriak, erantzun terapeutiko baten aurrebaldintza baitira. Bakardadea sortu, beroni aurre egiteko bitarteko terapeutikoak eskaintzeko (ze pildorita nahi duzu? Gorria, urdina, txuria…).
Nola irudikatu izugarrikeria guzti hau? Zeintzuk lirateke bitartekoak? Nola biziraun?

Sorkuntzaren nozioari helduta, akaso, erantzun baten lehen trazuak marraztu ditzakegu. Bakardadeari aurre-jartzen zaion sorkuntza kolektiboa, esaterako. Bide xidor hori egiten ari gara azken 15 urteetan Ataramiñen. Espetxean ditugun kide zein senideen bidaide, beraien sorkuntza lanen plazaratze bidean lagun gaituzte.
Edo areago, “lagun gaituzue” esan beharko genuke? Hitzok, beste urte batez, zuei bereziki, zuzenduak baitaude. Espetxean zauzkaten lagunoi edo (Reau-ko espetxetik iritsitako oihuaren oihartzunean aditu dezakegunez) kanpoan gaudenon (gure) ez-munduaren copyrighta den eremu horretan bizi/borrokan zaudetenoi. Zuen esperoan zuen hitzak behar ditugu, hariak josi ahal izateko, eraitsitako zubia hitzez hitz, pintzel kolpeka berreraiki ahal izateko.

Beste urte batez beraz zuen sorkuntza lanak, Ataramiñe den plazatxoan kaleratzeko eskean gatoz, lagunok. Bilduma atondu ahal izateko, irailaren 30a baino lehen zuen lanak ondorengo posta kutxara bidaltzeko eskatuz:

Ataramiñe
80 posta kutxa
48200 Durango (Bizkaia)

Edo bestela helbide honetara: ataraliteratura@gmail.com

Zuen lanen zain beraz, zuen zain, beti. Orri zabalik, beso zabalik. Etenik gabe, espetxea eteten ez den heinean.

Mitxel Sarasketa
Oier Gonzalez Bilbatua
Ataramiñe

→ naiz.eus: ATARAMIÑE 2016. ESPETXEA ETA SORKUNTZA

RSS literatura koadernoak ataramine

[Gara] Ekhiñe Eizagirre: «Naizen eta izan nahi dudanaren arteko hausnarketa eta kritika egiteko balio dit idazteak»

2016 16 uztaila

Fresnesko espetxetik ari da hausnarketan Ekhiñe Eizagirre (Zarautz, 1984), «Alde erantzira nabil» (Susa) lehenengo poema liburuaren baitatik. Kartzelaz, deserriaz, minaz eta sufrimenduaz gain, feminismoak, sexuak eta izpiliku usaineko larreek iradokitzen diotenaz ere ari da.

«Naizen eta izan nahi dudanaren arteko hausnarketa eta kritika egiteko balio dit idazteak»

Ariane Kamio

Borroka etengabea da mortu honen erdian sexualitateari eta plazerari lekua egitea. Garrantzitsua da geure buruari esatea pertsona sexuatuak garela, eta gure gorputzekin, bakarka ere, gozatzeko aukera izan badugula; alegia, zentzumena, azala, plazera, eta zirrara geure baitan ditugula.

Ea ba… Norantz doa, ze norabidetan, Ekhiñe Eizagirreren «alde erantzirako bidea» ?
Izeba batek esaten zidan guztiari kontra egin beharra zela nirea. Nik diot ez dagoela bizitza ibiltzeko bide egoki eta bakar bat. Araututako bideetatik irten eta bidezidorrak hartu izan ditut sarri, eta debekatutako bideetan murgildu izan naiz. Ezarritako ororen kontra aritzea egotziko digute batzuek, baina nik diot beste jendarte eredu bat amesten dugun guztiok bide berriak, alderantzizko bideak, urratzeko betebeharra dugula.

Eremu bat. Espetxea. Nola askatzen dira letrak hor barruan? Agian, kanpoan baino askatasun handiagoz?
Nik oso modu gordinean askatzen ditut hitzak. Mikel Laboak abesten zuen: “Ez daukanak ongi ohi daki edukitzea zein den ona”. Espetxean inguratzen gaituzten gabezia eta absentzia anitzak medio, bizipen arruntenei beste balio bat ematen diegu; ikustaldi bat, besarkada bat, musu bat, borrokaldi bat, notizia triste bat, agur bat… bizipen hauek askoz intentsoagoak dira gurean. Horri maiz espetxeak jasanarazten dizkigun egoera bortitzak gehitzen badizkiogu, ezinbestean, kontakizunetan zein hitzetan, gordintasuna agerikoa da.

Hitz bat. Borroka. Baina bilduma honetan auzi bati, borroka bati, baino gehiagori egiten dio erreferentzia ele berberak.
Gure herrian, “borroka” hitzak behar baino adiera murritzagoa izan du (ezkerraren baitako kontzientzia kolektiboaz ari naiz). Borroka eremuak mailakatzea ohitura oso ohikoa da, eta, bestalde, hainbat borroka eremu ez ditugu aitortu nahi izan. Niretzat borrokak ertz ugari ditu, eta izkina guztiek dute elkarrekiko harremana edo lotura. Gurean, ordea, borroka eremuak oso ikuspegi patriarkaletik izendatu eta ulertu izan dira. Horri erantzunez, azken urteetan, feminismotik egin da ekarpenik. Adibidez, gure gorputzak zein bizitzak lurraldetasuna bezainbesteko borroka eremu politikoak eta garrantzitsuak direla aldarrikatu da.

«Irudi zait gaurkoan/ dena ilun dela/Ametsek eskuetatik /irrist egiten didatela/Gure jabetzak ez ezik/ametsak ere desjabetu nahi dizkigutela». Akaso, arriskutsuena hori, ametsik gabe geratzea ?
Hori da botere hegemonikoaren etengabeko diskurtsoa, egungo jendarteak ez duela erremediorik, ez dagoela alternatibarik, utopikoak edo ameslariak garela. Horrregatik da garrantzitsua irudimenari, fantasiari, etengabeko hausnarketari eta ametsei txokoa egitea, horiek bide berriak aurkitzen eta urratzen laguntzen baitigute. Jarraitu behar dugu amesten, eta, bereziki, gure ametsen bidean borrokatzen.

Esan. Istant honetan burura datorkizun ametsa?
Amets “sinple” bat: eguzkia, natura, mendia, animalia eta lagunen konpainia, sagardo pixka bat, hamaiketako eder bat, gitarra bat, begiradak, xirriak, irriak, kantua… hori guztia Euskal Herri askean.

Lagunekin jolasean. Eskutitzak igorri-jaso bidean, poema bat arrasto bakoitzean eta bilduma oso bat azkenean. Nola izan da prozesu hori ?
Oso naturala izan da. Komunikatzeko, ezagutarazteko, harremantzeko edo espresatzeko bide izan ditut betidanik poemak. Hala, eskutitz askotan bidali izan dizkiet lagunei olerkiak, eta inguruko zenbaitenak ere jaso izan ditut bueltan. Hasieratik neukan nire poemekin zerbait egiteko gogoa, eta horretan nenbilela, bilduma bat osatu eta argitaratzera animatu ninduten. Esan eta egin.

Espetxean sortuak dira pieza guztiak? Zein epetan edo zein bizitza denboran bestela? Nola egin zenuen hautaketa?
Bildumako olerki gehienak azken hiru urteetan, espetxean, idatzi ditut. Klandestinitatean idatzitako batzuk, berriz, espetxean sartuta, memoriatik berreskuratu behar izan nituen. Horiei Euskal Herrian idatzita neuzkanak gehitu, eta olerki sorta ederra neukala ikusita, ingurukoek animatuta, argitaratzeko aukera aztertzen hasi nintzen. Nik neuk hautatu eta sailkatu nituen olerkiak, transmititzen zuten emozio edo mezuaren arabera bereizi nituen bost ataletan. Ondoren, Maite Egiguren Golmaiok, Kattalin Minerrek eta Oier Ibargurenek lagundu zidaten bilduma taxutzen: ekarpenak eginez, aholkuak emanez, zuzenketak eginez…

Liburua lagundu behar zuten ilustrazioak erreskatatu(ko) ditugu elkarrizketarako. Itziar Plazak egin ditu, Fleurytik. Azaleko irudia bera Itziar Morenorena da, Fresnesen zurekin batera zegoen presoarena. Zergatik ez ziren ilustrazioak argitaratu? Sortzaileak harremanetan zaudete espetxeetan?
Hasierako plana poemak “Ataramiñe”-rekin argitaratzea zen. Oier Gonzalezekin harremanetan jarri nintzen, eta hark Susa argitaletxekoei proposatu zien nire bilduma argitaratzeko aukera. Susakoek baietz erantzun zuten, eta orduan jakin genuen ez dutela ilustraziorik argitaratzen. Hori dela eta, alde batetik, 2015eko “Ataramiñe” alean argitaratu genituen ilustrazioak poemekin (hamar bat guztira), eta aparte olerki bilduma Susarekin. Nik bi urte egin ditut Fleuryn (2013-2015). Han topatu ginen Itziar Plaza eta biok, eta bertan otu zitzaigun bere irudiak nire poemekin uztartzea.

Itziar Morenorekin ere halaxe suertatu zen. Liburua argitaratzear nintzela (Fresneseko espetxean ordurako), izenburua zehaztu ondoren, Itziar Morenori eskatu nion gainazalerako irudia margotzeko. Artista ederrak dira Itziar Moreno eta Itziar Plaza; momentu honetan Fleuryn dira biak, eta hitz hauek baliatu nahi nituzke esateko, plazer bat izan dela beraiek bezalako kideak ezagutu eta elkarrekin lan hauek partekatzea.

Sortzaileak harremanetan ote garen… Handik eta hemendik badira harremanak. Nik ezagutzen ditudan gehienak margolariak dira. Proiektu komun batzuk ere abiarazi izan dira, Euskal Herrian zehar ibiltari dabilen erakusketa bat kasu, non emakumezko preso politiko zenbaiten margolanak dauden erakusgai, Itziar Moreno eta Lorentxa Beyrirenak, adibidez.

Badira denetariko poemak. Batzuk originalagoak, sozialagoak besteak, baita erabat politikoak direnak ere. Zenbat gauza hustu duzu ale honetan?
Galderak dioen bezala, barruak husteko bitartekoa da niretzat poesia; ezintasunei aurre egiteko bide, amesteko gune, emozioak islatzeko leku, eta aldarrikapenak plazaratzeko tresna. Azken urteetako minak eta ezinak samurtu ditut hitzen bidez, gozatu eta disfrutatu ere egin dut, baita fantasien munduan bidaiatu ere. Naizen eta izan nahi dudanaren arteko hausnarketa eta kritika etengabea egiteko ere balio izan dit.

Normalean liburuetara ekartzen ez den gai bati heldu diozu. Galde badaiteke, eta are emakume izanda horrek suposatzen duen tabuarekin, nola bizi da sexualitatea espetxe barnean ?
Bakoitzak bere modura biziko du, noski. Nire kasuan, ezintasun, oztopo eta mugez gainezka bizi dut. Borroka etengabea da mortu honen erdian sexualitateari eta plazerari lekua egitea. Garrantzitsua da geure buruari esatea, oztopoak oztopo, pertsona sexuatuak garela, eta gure gorputzekin, bakarka ere, gozatzeko aukera izan badugula; alegia, zentzumena, azala, plazera eta zirrara gure baitan ditugula. Horri, ordea, bere denbora eskaini behar zaio, eta hemengo baldintzak ez dira horretarako egokienak.

Bikotekide edo maitaleekin sexualitateaz gozatzeko aukerak oso murritzak dira; are gehiago, Frantziako espetxeetan ez dago sexu-harremanak bermatu edo errazteko instalaziorik (espetxe gutxi batzuetan dauden UVFak salbu). Adibidez, bisita-gelan gaudenetan kontaktua oso mugatua da, apenas dago intimitaterako tarterik, giltzarien begiradapean igarotzen baitira ikustaldi guztiak. Ezinezkoa da goxalagunekin biluzik, lasai, eroso gozatu ahal izatea. Horrez gain, espetxe barruko sexu-harremanetan beti dago zigorraren mamua; esan gabe, espetxeak sexu-harremanak debekatzen baititu; «ondokoa-ren begietara ekintza lizunak egin edo pudorea laidotzea» zigortu egiten du egungo legediak.

Aipatu nahi nuke harreman lesbiko eta homosexualetan zailtasunak biderkatu egiten direla. Espetxe barruko harreman ez-normatiboetan jazarpena etengabea da, eta gizonen kasuan espetxeko zaindarien artean ez ezik, presoen artean ere oso gaizki ikusiak dira harreman homosexualak.

Amari ere eskaintzen dizkiozu lerro batzuk, baita liburua bera ere.
Ama 12 urte nituela hil zen, kolpetik, minbiziak eramanda. Urte asko pasatu dira ordutik, baina badakit egun naizena, idazten dudana, beragandik jaso eta ikasitakoaren parte dela. Ama hil zenean hasi nintzen poemak idazten. Aita ez dut aipatzen, baina gaurkoan hona ekarri nahi dut. Ama izan zena baino isilagoa, diskretuagoa, da nire aita, askotan begiekin hitzekin baino gehiago adierazten duena, eta bere begiradatik, mundua ikusteko duen modutik, ere asko jaso eta ikasi dut, eta hori ere islatzen da idatzitako poemetan.

Zer iradokitzen dizu izpiliku usainak?
Beti izan naiz erromantiko samarra. Klandestinitatean ezagututako paisaia anitzen artean zeuden labandazko zelai infinituak, more-moreak, lorez gainezka, lurrin goxoa gorputzeraino ekartzen zutenak. Paisaia haiei so eginez, euskal feminismoa zetorkidan burura, elkarrekin josi dugun sarea, oihal more amaigabe hori, distantzia oro gaindituta niganaino iristen zena; herritik urrun izanda ere, babesten eta biltzen ninduena.

Zer ekartzen dizu kanpoko haizeak barrura? Askatasunetik zer desira?
Kanpoko haizeak oroitarazten dit ez nagoela bakarrik, eta ikaragarrizko maitasunez inguratzen nau. Indarra ematen dit, eta harro sentiarazi borrokan bizitzeko egin dudan hautuaz. Kanpoko haizeak izen-abizenak ditu: senideak, lagunak, ezagunak, militanteak, herria… Gogora ekarri nahi dut, maiatzean, Itziar Morenoren isolamendua dela eta, Fresnesen burutu genuen borrokaldi luzean sentitutako babes eta elkartasun ikaragarria.

Eta nire nahia edo desira da kanpoko haizeak barruko gogoari heldu eta askatasunaren bidean borrokan tinko jarraitzea, gure gogoa lehenbailehen askatasun haize bilaka dadin.

Zenbat denbora da etxeko atea azken aldiz zabaldu zenuela?
Sei urte. Etxe askotan bizi izan naiz, eta etxe askotako ateak ireki ditut bizitzan zehar. Nirea sentitzen dudan etxerik balego, hori gure herria litzateke, Euskal Herria, baina bertako ateak ireki ahal izateko espetxeetako sarrailak apurtu beharko ditugu lehenik. Horretan badugu nahikoa lan, eta horretan jarri nahi ditut nire indar guztiak, hitzak eta olerkiak barne.

→ Gara:
ASKATASUNAREN XUXURLA

Espetxeetatik irteten den beste oihu bat, aldarri bat, iritsi zaigu Susa argitaletxearen eskutik. Kasu honetan, Ekhine Eizagirre da aldarrika, eta bere oihartzuna gurera iritsi da liburu honetako orrialdeetan durunda eginez. Lehen poema-liburua du Eizagirrek, eta preso dagoela kontuan hartuz, ukaezina da kate-hotsa, baina ozenago entzuten da askatasunaren xuxurla.

Izan ere, preso egotearen eta askatasunaren arteko lehia horretan bigarrena gailentzea nahi izan du, askatasuna zer fisikoa baino gehiago psikologikoa dela ulertaraziz: “armairutik atera/ eta lokutorioan/ bahitu gaitizten, maite/ baina gure gogoek/ elkar hartu eta/ hegan egiten diten, aske”. Espetxeratu ostean, etsipena eragitea izaten da bigarren zigorra, baina Eizagirrek muzin egin dio ezaugarri horri eta ez du aurpegi hori azaldu nahi: “Kristauek nahi luketen bezala/ geure buruez gupida ez gaitezen/ –leziorik ez, eskerrik asko–/ zuen zibilizazioaz trufatzen gara./ Ez dugu maite gupida, pena eta erruen bazka”.

Aldarrikapen orok dauka amorruaren sinfonia motela atzean eta, liburu honetan maiz entzungo dugu musika hori: “triku itxurako katu amorratuak bezala/ ezin diet beste era batera so egin uniformeei”. Puta izeneko aleak ere badu amorru-durundia ere, barruko sutondoa ederki piztuta dagoela idazten diren horietako baten antza du: “Izan nahi dut puta./ Hankartea zabaldu munduari!/ Zupa zein zurrupa,/ plazera bezero nagusi,/ bizia igaro ilargiari uluka!”.

Poema laburrak dira gehienak, narratiboak eta zuzenak. Horrenbestez, erritmo bizian igaroko gara aurrera, alez ale barne-askatasun hori eraikiz eta, amaiera aldera, maitasunaren ezkilak entzungo ditugu nabarmenago, plazer eta desirazko kolpe bortitzekin nahasita: “Urperatu nahi dut ahoa/ zure haragi samurrean,/ kosk egin ipurmasailean”. Tartean ez dira faltako, hitz-joko dotoreak – “Bi su artean bisou,/ zu eta ni, ni eta zu./ Nolako plazera, aizu!”– horma-pintada itxura duen alerik eta haiku antza duenik.

Presoak egindako oihua ongi entzungo dugu idazlearen ahotik eta ale bakoitzak izango du bere zarata bortitza, hitzari hitza josita gauza asko esaten baitu Eizagirrek, lastoarentzat tarte gehiegi utzi gabe, hiztegietan itotzen diren hitz apainetara jo gabe, idazluma gezia bailitzan idazten baitu, edonork, nahi duenak, ulertzeko moduan.

RSS literatura koadernoak ataramine

[bizkaiko hitza] Ziegatik ihes egiteko leihoa, margoetan

2016 15 uztaila

→ bizkaikohitza:
Ziegatik ihes egiteko leihoa, margoetan

Espetxeko ziegatik ihes egiteko tresna da margogintza Oier Andueza preso durangarrarentzat. Hamabost urte daramatza preso, eta egin dituen lanekin erakusketa osatu dute senideek. Durangoko Arte eta Historia Museoan jarri dute.

Ziegatik ihes egiteko leihoa, margoetan

Ainhoa Larrabe Arnaiz

Pintzelik gabe. Ezohiko teknika erabiliz eta ezohiko baldintzetan margotzen du Oier Andueza durangarrak. Atzamarrak, zotza, pastel teknika erabiltzeko barra, paper zatiak eta denbora dira haren lan tresna nagusiak. Eta espetxeko ziega du inspirazio gunea, halabeharrez. Murtziako kartzelan preso dute Andueza. 2001ean atxilotu zuen Espainiako Poliziak, eta Espainiako hainbat kartzelatan eman dituen urteetan garatu du margogintzarekiko duen zaletasuna.

Ziegatik ihes egitea lortzen du durangarrak pinturaren bitartez. «Eskuetan margoak hartzen ditudanean, ihes egiten dut espetxetik. Margoak leihoak dira, barrote gabeko leihoak». Askabide horiek bildu nahi izan dituzte Anduezaren senideek, eta Margoak. Leihoak. Ihesak erakusketa osatu dute azken hamabost urteetan lagun eta senideei espetxetik bidalitako margolanekin. Durangoko Arte eta Historia Museoan jarri dituzte ikusgai: 40 pieza inguru.

Irakaslerik eta materialik gabe hasi zen margotzen durangarra. Eta, dioenez, kartzelan piztu zitzaion margolari sena. Osatu dituen lanetan gai asko lantzen dituen arren, elementu komun bat dute denek: pertsonak dira margoetako protagonista nagusia. Erretratuak dirudite haren lanek. «Paisaia gutxi ikusiko duzue erakusketan. Niri jendea margotzea gustatzen zait. Begirada edo keinu batek mila paisaiak baino askoz gehiago adierazten dit». Preso durangarraren seme-alabak eta senideak agertzen dira, besteak beste, margolanetan.

Fisikoki ez, baina artearen bidez egin du herrira Anduezak azken asteetan. Eta margolanek ematen dioten askatasuna herrikideekin partekatu du. Hilabete hasieran zabaldu zuten erakusketa, eta igandera bitarte izango da ikusgai museoan. Gaur eta bihar, 11:00etatik 14:00etara eta 18:00etatik 21:00etara izango da Arte eta Historia Museoa zabalik, eta goizez irekiko dute igandean. «Nire leihoetara hurbiltzera gonbidatzen zaituztet. Nire ihesaldiek eraman nauten leku ezberdinak ezagutzera», egin die gonbita artistak berak herritarrei.

→ anboto.org: Oier Andueza durangarraren kartzelako margo, leiho eta ihesak
→ mugalari.info: OIER ANDUEZA EN EL MUSEO DE DURANGO · “Cuando pinto me evado de la cárcel”

RSS literatura koadernoak ataramine

Ibon Muñoa, “BIDEAN GAUDE, AURRERA GOAZ, JOAN ZIRENEKIN”

2016 12 uztaila

Bidean gaude, aurrera goaz, joan zirenekin
Ibon Muñoa Arizmendiarrieta
Ataramiñe, 2016
Bertsoak
Neurriak: 10,5 x 15 zm.
319 orrialde.

Azaleko irudia:
Mitxel Zarrabe
Hitzaurrea: Jon Etxabe

>> PDF formatuan
>> ON LINE irakurtzeko
>> e-book eta beste formatu batzuk

SOLASEAN
Jon Etxabe

Kaixo Ibon:

Hirugarren bertso-poemen libururako atarikoa idaztea proposatu zidatean. Pozarren. Kirioak berehala hituen abian burmuin-zokoren batean zer eta ze moldez idatziko. Eta hara non hurrengo egunean bertan hire gutun bat. Nire berehalako erabakia: “gutun bat idatziko jetzat”. Eta hemen natorkik.

Gutunean gogoratzen duk 45 urte bete direla Frankismoaren aurkako Burgosko epaiketa burutu genuenetik: 12 urte hituen hik, ez omen huen ulertzen zer gertatzen zen, baina abenduko 3an etxera hindoala manifestazioaren atzealdean joan hintzen etxeko atarira iritzi arte, eta tiroak entzunda, Guardia Zibilaren eta Polizia Nazionalaren mugimendua ikusita, zerbait larria gertatzen zela konturatu hintzen, baita ere diok ate ostetik Radio Paris entzun huela, bertan Marion aldarrikapena eta besteok Eusko Gudariak abesten. Hire militantziaren hastapenak izan zirelakoan nagok. Militanteak ez dituk berez sortzen. Bizitzak jartzen gaitik egoera eta ataka ezberdinen aurrean. Hartzen dugun jarreran zagok gakoa. Lehen pauso hori duk erabakigarria, mugarria, paso eman edo bizitzak botatzen digun enbidoa, sarri hordagoa, jaso, “euki” hori duk funtsezkoa. Beste dena pausoka-pausoka zetorrek, azkarrago edo mantsoago, baina etorri etortzen duk. Hori duk denon historia, hirea eta nirea ere. Enbido edo hordago harez gero ametsaren itzalpean bizi izan haiz, albo-bidetan galdu gabe, azalean tatuatuta daramak ordutik lorpenaren konpromisoa. Eta haukaten mendeku-esparru hori eta bertan emaniko bertso sorta oparoa duk hire jarrera eta norabidearen lekuko. Merezi izan diate hainbeste kartzela, hainbeste sufrimendu, ezinbesteko beldurraren eta etsipenaren hobetan galdutako hainbeste lagun, trukean askatasuna dagoelako, bizipen, sentipen eta helburu hautsezina den askatasuna, oraindik ez datorrelako ez dela dirudiena, baina dena, eta datorrena. Orain arte. Eta orain. Baina bihar? Bihar ere. Hori duk ameslarien itxaropena, borrokalarien segurantza, hire bertsoei darien bizipena.

Iragan udaran herri txiki galdu ezberdinen erakusketa bat ikusi nian: burujabe izandako estatu, nazio, monarkia, errepublika, sultanerri… 30 bat izango hituen, mundu zabal osokoak, beraietako askoren bandera, uniforme, pasaporte, moneta, seilu… Perejil irla ere agertzen huen, izana duk nonbait tarte batez independente edo gutxienez autonomo. Hau dena aipatzen diat bazelako bitxikeria bat: Kanadako neska batek, bere etxeko gela bilakatu zian estatu independente, 12 metro karratukoa luze-zabal, estatu bati zetxezkion osagai eta baldintza guztiekin, 12 pertsona omen zizkian herrikide. Hire liburuki berrirako bertso-poema sorta irakurtzen ari naizela garunetako kiribilen batean zereko zera zerabileat: hik ere heure nazio estatu edo errepublika propioa eraiki duk, ziega hori zaik Nazio Estatu edo Errepublika, hire-hire propioa, metro karratu ezin murritzagokoa, isolamendua dela-eta biztanle bakarrekoa eta bisitaririk jaso ezinezkoa, aldikako inbasoreena ezik. Baina hire Nazio, Estatu edo Errepublika duk. Euskara bertako hizkuntza nazionala. Hire poema eta bertsoak dituk mugarri, bandera, pasaporte, moneta, seilu, uniforme eta ezaugarri. Eta haramaten tokira haramatela, hagoen tokian hagoela, ziega biluzienean ere, biluzten bahaute ere, hire Nazio Estatu Errepublika propioa izanen duk hagoen zokoa. Aldi berean, aske izan nahi duen herri baten zati haizelako. Ezin hautelako ideia, oroitzapen, sentimendu, bizipen eta deliberamendu irmoaz biluztu. Inon ez haiz atzerritar. Ziega berri batera ekarri haute bertsoon urtean, Puertotik Cordobara, eramanen haute ere auskalo nora, baina hi ez haiz horkoa edo hangoa, hor nahiz han bahaute ere, edonora haramatela ere. Burdina goriz zigilatuta daukak herri honen ikurra eta ezin diate ezabatu. Publikatutako 450 bertso eta poemok irakurtzea besterik ez zagok.

Kartzelan gatibu 15 urteak gogoratzen dizkidak. Bertsootan ere hizki kolpez zizelatuta zeudek 15 urteok. Herri aske batez egin huen amets eta orain ametsen atzerrian, gorroto hauten morroi artean haukate, etsaiaren erpekada zaurtzaile mingarriak jasoz, debekuen labirintoan bidea ez galtzeko eginahaletan. Kartzela inguruko bertso sorta luzean, marrazten duk kartzela, sakabanaketa, isolamendua, bakardadea, sentipenak, bizipenak, gogapenak, oroitzapena… Bertso eta poemotan zeudek hire lagunak. Hausnartuak urteko gertakizun nabarmenenak. Gogoan presokide auzoak, askeak, nola ez gaixoak. Horma horien haraindi eta honaindiko pertsona ospetsu, ezagun edo apal eta ia ezezagunen gomuta. Hire barnean ez beste inon gorde ezin haizen zirrikituz betetako atzerria arren kartzela. Luzea duk etsaiaren itzala, argirik ez dagoen ziegan ere. Agian bertan luzeena. Baina ez duk begirik ixten, aldaketa egarriz begiratzen diok gizarte zabalari ziega murritzeko bakardadean: ez haute itsutu, ez haute mututu, ez haute etsipendu… Hire ziegako bidaiak dituk bertso eta poemok. Hormez haraindiko eta hire barrendiko bidaiak. Hire egutegiko egun bakoitzeko laukiak izen bat, oroitzapen bat, salaketa bat, bizinahi bat, esperantza bat zekarrek. Bakardadean, isiltasunean… berrituz berpizten hautenak. Ontza eta saguzarrak azaltzen dituk zenbait bertsotan, baina herrira jauzia egiteko tranpolina besterik ez dituk, inola ere ez gaueko amesgaiztoak. Hemen habil gurekin Urko, Kalamua, Ixua, Arrate… baita Pirinioetako ibilbideetan ere: Irati, Orhi… Gizarte honetako arazo nagusien kronika ere badituk hire bertsook: feminismoa, ebola, etorkina, zergak, gerra eta indarkeria ezberdinak, Nigeriako neska bahituak… Hire altxor preziatuen gordailu oparoa irekitzen diguk.

Hitza, hire bizitza eta arma bilakatuta. Denbora, astia, ematen omen dik kartzelak, baina kuraia duk batez ere kartzelan behar dena. Idazteko ere. Agian batez ere. Heurekin aurrez-aurre jartzen hau kartzelak, izugarrizko erronka duk haizenari erantzun behar hori: hor bai dagoela garaile edo garaituaren alternatiba bakarra. Kartzelak bere erritmo propioak markatzen dizkik, kartzelak bere bizitza propiora behartzen. Presoak berak ere, baina, bere kadentzia bere-berea dik. Zementuzko itsaso baten erdian igeri egitea duk kartzelan idaztea, edo nabigatzea, hitza txalupa eta arraun. Hire bertsoon eta poemon egutegiak ere erritmo propioa dik, ez duk kanpokoon kontaketan oinarritzen. Kartzelak mila baldintza ezberdinez zedarritzen dik bizitza: Puerton hasten duk bertsoon sail bat, 213ko irailaren 13an, eta 14ko otsailaren 23an bukatzen, aldatu hinduen arte. Kordobakoen aldia 2014ko matxoaren 2an hasten duk 2015eko martxoaren 31an bukatzeko. 39 bertso dituk Puertokoak, 102 Kordobakoak, Liburukoak orotara 141. Mendiburu eskultoreak esaten zian: datorrenean tailerrean harrapatu behar duela artista inspirazioak, lanean alajaina, geltokian zain ez dagoenak trena gal tzen duela, alegia. Norbaitek esanen dik ezinezkoa zaiola presoari tailerretik alde egitea. Kartzelan ere norberari eskapo egiteko mila zirrikitu, estakuru eta aitzakia zeudek. Idaztea, artea delarik, edozein dela generoa, lanaren ondorioa duk. Hi beti geltokian hagoela zirudik, langile nekaezin. Horrek garatu dik hire bertsogintzarako sena, ahalmen literarioa. Borondatea behar duk idazteko eta ikasteko. Kartzelan, edonon adina, edo gehiago. Agian defentsa mekanismo bat jarri huen abian idazten hasi hintzanean, baina jada harago joan duk hire idazte-jarduera. Idazle egin hau kartzelak.

Ez nauk hasiko hemen begirada kritikoz hire bertso eta poemak miatzen. Hain duk erlatiboa bakoitzaren iritzia. Bakoitz horren izaera, osagai, baldintzen, eta, nola ez, modaren araberakoa duk gehienetan idazlearena ez ezik, poema eta bertso bakoitzaren xendra, kritikoarena ere. Ez darabilk beste zenbaitzuk adina irudi eta metafora, ez diek ematen filosofoago edo pentsalariago diruditenen gain-hegazkadako goi-begirada. Agian bai. Niretzat bai. “Ni ez naiz hemengoa” izenburutu zian Sarrik kartzelan idatzitako liburu bat. Hi ez haiz horkoa hor bahaute ere, ez haiz hangoa edonora haramatela ere. Hemengoa haiz hi, hire herrikoa, Eibarkoa, Euskal Herrikoa, mundu zabalekoa. Agerikoa duk hori poema eta bertsootan. Pultsua hartzen saiatzen haiz gizarteari. Hire baldintza eta ahalekin. Herri honi atxikita jarraitzen duk, -“hain urruti eta hain hurbil” zioan aspaldiko kantu hark-, zuzen eta hertsiki herriari lotuta, basatzan gabiltzanon pena eta pozak ehoz. Bertso eta poemok irakurriz azken urteko herri honen gorabeherak aurkitzen dizkiagu. Herri honen arazoei buruzko hausnarketa dituk. “Parisen bizi naiz” duk Koldo Izagirreren azken poema liburua, Euskal Herria bada ere bere poemon muina.

Hala dituk hireak ere, Puerton edo Cordoban arren. Agian ez darabilk egitura ponposoegirik edo sinonimoen hiztegian bildutako hitz agian aproposagorik, edo errima bihurriagorik. Zenbaitzuk, aldiz, bere irudi distiratsu, esamolde bikain, hitz eder eta perpausa potoloekin izartegian bezala zebiltzak lurraren biran, espazio-ontzi batean bezala, gainbegiratuaz so eginaz gure lur arrakalatu honi, lurreratu gabe. Herri honen eta herritarron poz, amets, ahalegin, ahal eta ezinez ari haiz. Gizarte honi hertsiki lotutakoak dituk hire bertso eta poemak. Gu bakoitzaren hausnarke- tarako ataka zabaltzen diguk, baikortasunari leihoa. Hori duk garrantzitsua, hire bertsoei darien ekarpen nagusietako bat.

Kanpora atera denak baino barruan dagoenak behar omen dizkik hurbiltasuna, animoak, txera, eskerrona, besarkadak, aurreskuak, lore-eskaintzak, irakurri diat: hik heuk eskaintzen diguk hori dena eta gehiago bertso, poema, eta batez ere hire jarrerarekin, barrutik kanpokooi. Joxe Austin Arrietari irakurri zioat: “Han izanik hemen haiz”, eta “Gugan dirakik, gugan diraukek”. Eskerrak guztiagatik. Hirekiko eskerrona eta aldi berean omenaldia duk hirugarren liburuki hau. Segi ezak idazten, poeten uharan, bertsolarien abaroan, bizirik hagoela esaten diguk, arnasa betean, inola ere ez arnasbeteta, arnas luzekoa baihaiz. Itxaropena eta bizipoza oparitzen dizkiguk. Nire lan mahaiko ertz batetan zagok iazko liburukia, liburuen apalera pasako duk hirugarrena eskuratzen dudan unean. Gogoko diat poesia eta badiat poema liburu sorta xume bat: abizenen ordenak hala aginduta, Miranderen ondoan tokatu zaik egotea.

Nonbaiteko toles-gune batetan zimiko egiten zidaan galdera nian bertsook irakurtzean: eguzki faltarik ez dik izango patioan, baina ikusi ote dik aspaldi ilargi betea? Azken-aurreko bertsoan eman didak erantzuna. Hire gordailua zabaldu diguk, hire altxorrik barneenak erakutsi, denok aberastu gaituk, batez ere hireganatu.

Eutsi goiari, Ibon.

→ IBON MUÑOAREKIN, “BIDEAN GAUDE, AURRERA GOAZ, JOAN ZIRENEKIN” LIBURUAREN AURKEZPENEAN
→ MAIATZAREN 18AN AURKEZTUKO DUGU IBON MUÑOAREN “BIDEAN GAUDE, AURRERA GOAZ, JOAN ZIRENEKIN” LIBURUA
→ AUZOLANEAN MUNTATUKO DUGU IBON MUÑOAREN HIRUGARREN LIBURUA

→ Ametsen txokoan bizi naiz
→ Ainarak herrira itzuliko dira

/ literatura koadernoak / ataramiñe / literaturakoadernoak.org /

[GARA] Mikel Antza: Une oro dut gogoan gatazka gogor bateko protagonista naizela. Nik soilik dakit nire baitakoa

2016 10 uztaila

→ GARA [naiz.eus]: «Une oro dut gogoan gatazka gogor bateko protagonista naizela. Nik soilik dakit nire baitakoa»

MIKEL ANTZA. IDAZLEA ETA EUSKAL PRESO POLITIKOA

Literaturaz hasi eta analisi soziopolitikoan jarraitu du Mikel Antzak (Donostia, 1961), militantzia eta letren soka ezin askatuan. Reau-ko espetxetik igorri ditu gogoeta zenbait, «Ametsak ere zain» (Susa) poema liburua aitzakia hartuta.

«Une oro dut gogoan gatazka gogor bateko protagonista naizela. Nik soilik dakit nire baitakoa»

Ariane Kamio

IKASI
«Kartzelatik ateratzea jaiotza berri bat bezala irudikatzen dut, alegia, berriro oinez ibiltzen ikasi beharko dudala iruditzen zait»

AMETSAK
«Ametsak zain edukitzeak salbatzen gaitu etsipenetik eta gure kabuz aldatzen ez duguna aldatzera ez da beste inor etorriko»

Aime Cesaire-ren «Cahier d’un retour au pays natal»-ek zure baitan lotsatuta zegoen ahotsa esnatu zuela esan izan duzu. Zein zentzutan? Ze ahotsez ari zara?
“Atzerri” eleberriaren oinarrian Ferdinand Celineren “Voyage au bout de la nuit” irakurketa egon bazen, oraingoan Aime Cesairek bultzatu zidan bizitzari begirada kritikoz begiratu eta sentitzen nuena transmititzera. Bere “Cahier d’un retour au pays natal” irakurri ahala urtetan pilatutako geruza uger eta herdoilak garbitzen zizkidan sentsazio euforikoa sentitu nuen.

Aime Cesaireren liburua errebelazio bat izan zen niretzat. Aurrena, jatorrizkoan irakurri nuen, eta ondoren Iñigo Aranbarrik Munduko Poesia Kaieretarako egindako itzulpenean, sentimendu bertsuak sortuz nigan. Jaioterrirako itzulerarekin hausnartzen hasi nintzen. Zer ote nuen esateko, zer esateko betebeharra nuen. Atzerriari buruz aritu ondoren, jaioterrirako itzulera garaia zela irudikatu nuen. Eta itzulerarako prestaketa horretan Euskal Herriak bizi duen gatazkari buruzko hausnarketa, kezka eta galderak ez ezik Mendebaldeko jendarteari buruzkoak ere sartu nituen bidaia-poltsan. Iruditzen zait, XXI. mendean ihesean dabilela Mendebaldeko gizakia deritzona, bere patu iluna ahantzaraziko dion edozeren bila, bizi dugun errealitateari buruz hausnarraraziko digunik ez dugula nahi… Bizitzari ihes eginez bizitzea bihurtu dugula arau.

Zure lehenengo poesia liburua da «Ametsak ere zain». Hamar urtetan egindako lana. Ia zure espetxealdi osoa…
Poemak idatzi izan ditut kartzelaldi hasieratik ia, baina ez dut espetxealdi osoa poemak idazten igaro. Egoera berezietan eta une zehatz-zehatzetan idatzi ditut. Atxilotu nindutenez geroztik, idaztea izan dut maiz komunikatzeko modu bakarra. Etxartetik bueltan, han ikusi, entzun, hausnartu edo sentitutakoa hitzetan jartzea zeregin berezkoa izan zen bakartuta eduki ninduten lehen aldian. Gatibutzaren desolazioa azaltzeko, nire barnekoa islatzeko tresna izan dut poesia.

Erreka moldeko poema luzeak dira. Zergatik estilo hori?
Aime Cesairek du horretan ere ardura. Bere liburutik ez nuen jaso soilik gaia eta doinuarekiko askatasuna, erreka moldeko poema luzeak, murgildu eta eramaten duten horietakoak, idazten hasi eta emari horri aurretik idatzita nituen solte, zurtz eta biluzik zeuden aleak eransterakoan zentzu osoa hartzen zutela ikusi nuen.

Bestalde, poema erreka horiek askatasunaren metafora dira niretzat, arau eta neurriz betetako mundu honen baitan nire baitako musikari libre ateratzen utzi nion. Askatasun erabatekoa eman nion ere nire buruari handik eta hemendik poema eta kanten erreferentziak hartu eta sampleatzeko, gure herriaren iragan hurbilean, gure borrokaren musika banda osatu duten pasarteak hartuz eta moldatuz. Askotan teoria handiek bezainbeste edo gehiago lagundu diete kanta eta poemek Euskal Herriaren askatasunaren aldeko borrokari. Jon Maiak maisuki islatu du hori berriki.

Maitasunaz ari zara. Zenbateraino biluztu da Mikel Antza liburu horrekin?
Tira, Mikel Antzaren biluzteak ez du garrantzirik; kontua litzateke zenbateraino biluztu duen Antzak Albisu liburu horrekin. Mikel Albisuk dituen kezka eta gogoeta asko agertzen dira bertan. Gaur egun, poema bidez baino ezin ditzaket azaldu hausnarketa eta sentimendu batzuk.

Une oro dut gogoan gatazka gogor bateko protagonista naizela. Nik soilik dakit nire baitakoa. Eta batzuek nahiko lukete egindakoaren damua ala berreste gotor bat. Gertatutakoa desgrazia bat izan da ikuspuntu askotatik; baina era berean, ezinbestekoa eta zoriontzekoa ere izan dela uste dut. Kontraesankorra da, eta nire ustez gure iragana horrela onartu behar dugu, guztion kontraesanekin, guztion egiekin. Gezurrik eta harrokeriarik gabe. Hemen denok egin dugu ahal izan duguna, eta norberak badaki zerk bultzatuta aritu den. Damua eta barkamena eskatzea bihurtu dira totem berriak, baina aurrera egiteko baino gauzak dauden daudenean uzteko erabiltzen diren amarruak iruditzen zaizkit.

Horrela diot liburuan: «Damua eta barkamena nahi al dituzue? Odol guztiarengatik, haienagatik eta gurearengatik? Geure pozengatik bezala, geure penengatik ere?». Entzuten dudanean «hobe ez balitz gertatu», gogoetatsu gelditzen naiz, zer da gertatu behar ez zuena? Noiztik? Iragana aldatzerik ez baitago. Ekidin daitekeen bakarra etorkizunean ez errepikatzea da.

«Intro», «Bellum», «Carcer», «Mors», «Invictus», «De Profundis». Klasikoak poema bakoitza izendatzeko.
Ohartu nintzen nire kezkek eta hausnarketek bazituztela gai nagusi batzuk eta infernurako eta heriotzarako bidaia baten moduan antolatu nituen: sarrera, gerra, kartzela, heriotza, garaitu gabea eta ihesa. Izenburuak latinez ezartzearen arrazoia Mandelak kartzelako une latzetan errezitatzen zuen “Invictus” poeman dago. Gainerako atalak ere latinez izendatzea bururatu zitzaidan. Lehen atalaren izenburuarekin Lou Reedi omenalditxoa egin nahi izan diot.

Barrura begira jarri zara? Kanpora botatzeko gogoeta bat da? Biak batera?
Barruan nago eta kanpora begira bizi naiz. Eta barrura begiratzen dudanean kanpokoa bilatzen dut. Kartzela murruen barnean bizi gara. Gizakiak eraikitako mundu itxi batean. Tarteka, ondo zaindutako ibilgailuan ateratzen gaituzte, epailearenera, ospitalera… Horietako irteera batean ikusi mundu hitsak abaildu ninduen. Negua zen eta elur zikinez estalita zeuden errepideak, auto-pilaketan harrapatutako gidariei begiratzen nien eta izugarrizko errukia sentitu nuen haien zorigaitzagatik. Kanpoko bizimodua ulergaitza egin zitzaidan. Ez nuen ulertzen nora zihoan jende hori guztia batetik bestera, bakoitza bere ibilgailuan isolatuta, amorratuta, triste. Natura hila begitandu zitzaidan hor kanpoan gizakiak sortutako antolaketa. Kartzela handia eta kartzela txikiarenaz gain, mundua bera xehatu eta galzorian jarri du gizakiak. Mundua, natura deseginez ez ote dion erronka egiten jainkoari, salba dezan, edota ez ote duen mendeku hartzen, jainkorik ez dagoelako.

Gizakiak, natura menperatu ondoren, sinistu nahi du berak kontrolpean ez duen indarren batek salbatuko duela hondamenditik. Lehengoan, kartzelan lehen aldiz 17 urterekin sartu zutenean heriotzara zigortutakoak ezagutu zituen preso zahar batek kartzela gaineko zeru laukituan agertu zen abioiari begira hasperen egin zuen esanez jadanik ez dagoela munduan ezkutatzeko herrialderik, ihes egiten duena harrapatu egiten dutela. Horixe da gizakiari gerta dakiokeen txarrena, esperantza galtzea. Eta hori ere adierazi nahi izan dut. Ametsak zain edukitzeak salbatzen gaituela etsipenetik eta gure kabuz aldatzen ez duguna aldatzera ez dela beste inor etorriko.

«Hau al da egin behar dudana? Poemak idatzi alde batera utziz…». Kezka, ezinegona eragin dizu inoiz espetxean idazteak?
Ez. Nire kontraesana da. Idaztea da ororen gainetik egitea maite dudana. Baina bizitza guztia daramat idazteari ihes eginez beza la, sorkuntzaren unea atzeratzeko aitzakia bila. Une bakoitzean nire ustez zegokidana egin dut, eta horrek literaturatik urruntzea ekarri dit. Ez dut uste jadanik gai izango nintzatekeenik literatura idatziz bizitzeko. Baina ezingo nuke ere literatura idatzi gabe bizi. Ez dut nire konpromiso militantearen eta literaturaren arteko auzia askatzea lortu.

Labirintoko irteera marrazteko gai zara letrekin?
Ez dago labirintorik, guk eraikitzen dugunaz gain. Ez dago beraz labirintoko irteerarik guk asmatzen dugunaz gain. Guztion artean eraiki dugun labirinto horren irteera aurkitzea ere ekintza kolektiboa da. Eta zer legoke labirintoaren irteeran? Nik ez dut sinesten badagoenik paradisurik gizakiaren zain, ez zerukorik ez lurrekorik. Ez dut uste ere gizakiak inoiz «paradisua» edo egoera ideal eta perfekturik ezagutu duenik ezta ezagutuko duenik ere. Paradisua eguneroko bizitzan dago, eguneroko ahaleginean, bizitzaren ederrean, elkarlaguntzan, ekimen bat egiteko bat egitean, munduko bidegabekeriari aurre egitean. Hitzak, hausnarketen gauzatze eta islatze diren heinean lagungarri baino ezin dira izan borroka horretan.

Ez da beti literatura ihesaldi edo ihesbide. «Generoz aldatuta ere ez dut lortzen kartzelatik irtetea. Iheserako nahi nukeen literaturak bertara nakar behin eta berriro».
Azkenean, norberak ongien ezagutzen duenaz idazten baitu. Bestelako gai batzuei buruz idazteko dokumentazio lan handia egin beharko nuke. Eta, honezkero, iruditzen zait ezinduta nagoela hor kanpoko eguneroko bizitzari buruz idazteko, nolabaiteko literatura errealista egiteko.

Kartzelak erabateko etena ekartzen du eta kartzelan naukaten hamabi urteotan kon turatu naiz nola aldatu den kanpokoa. Iragan mendean aldaketa handiak gertatu ziren, baina mende honetako lehen urteetan gertatu direnek eguneroko bizimoduan eta jendearen harremantzeko moduan izan dituztenekin alderatzekorik ez dutelakoan nago. Ikusten dut, adibidez, kartzelara ekarri berriek nolako lotura duten mugikorrekin, beren gorputzaren eta izaeraren luzapen fisikoa bailitzan. Kanpoko munduaz idaztea baino errazagoa litzaidake zientzia-fikzioa idaztea, eta hori ere mundua suntsibidean jarri ondorengo Erdi Aroko mundu distopiko bat irudikatuz izan beharko luke. Whatsapp, Twitter, Facebook, eta horiek guztiak Iruña-Veleiako ostraketako idazkunak bezain arrotz zaizkit.

Zertarako idatzi?
Norbaitek irakurtzeko. Edo Beckettek zioen moduan, arnasa hartzeko. Azkenaldian itolarria sentitzen dut.

«Euskal jendarteak lortu beharko luke, estatuen borondate ezaren gainetik bada ere, gertatutakoaren argipena egitea»

Iraganarekiko kritika eta iraganarekiko samina bateragarriak al dira?
Arazoa ez da kritika eta samina bateratzea, baizik eta gertatutakoaren arrazoiak ulertzea eta kausa horiek gaindibidean jartzea. Saminean eta kritikan oinarritzen den inongo programak ez du aurrerabiderik izango. Gainera, horretan ari direnek badakite. Eztabaida politikoa infantilizazio maila harrigarrira eraman dela ikusten dudanean harritu eta tristetu egiten naiz: «gaizki egin dut» eta «ez dut berriro egingo». Hemen, mundu guztiak pentsatzen du egin behar zuena egin zuela. Akatsak egin dituenak, akats horiek justifikatu egiten ditu, baldin eta damutzen ez bada, noski. Besterik da, sortzen saiatzen ari garen baldintza berrietan, lehenago agertu ez zitezkeen hurkoarenganako samin eta dolu zintzoak agertzeko aukera egon daitekeela. Tamalez, iruditzen zait 90eko hamarraldian euskal jendartea zatitzeko erabili zen «demócratas y violentos»-en bertsio berritu bat bizitzen ari garela. 36ko Gerraren ostean, garaileek bakarrik ohoratu ahal izan zituzten beren hildakoak. Galtzaileak oraindik bide bazterretako zuloetatik ateratzen ari dira fusilatutakoen hezurdurak. Valle de los Caídosera eraman zituzten Errepublikaren eta Euskal Herriaren askatasunaren alde borrokatu ziren askoren hezurdurak ere, nahas-mahas.

Biktimen afera hor dago.
80 urte beranduago, ordukoak oraindik argitu gabe daudenean, «biktima» izendapenaren labelaren enkante nahiko tristea ikusten ari gara. Kapitalismoak guztia neurtu eta salneurria jartzeko duen berezko joera horri neurgarria ez den eremuan sartzen utzi zaio. Ez zait iruditzen konpentsazio ekonomikoa denik beren hurkoa galdu dutenek behar dutena. Biktimak sailkatu eta ordain ekonomikoaren desberdintasunekin batzuk beste batzuk baino «biktimago» bihurtzen ditu errelato ofizialak. Azalpen arrazionalak eman behar dira gertatutakoaz. Irudi luke ETA desegitea eskatzen dutenek, hain zuzen ere, gertatu denari buruzko azalpen horiek entzuteari egin nahi diotela itzuri, beraiek ere eman behar dituztenak ez ematearren.

Beste asko eta asko bezala gure aita ere torturatu zuen Meliton Manzanas «biktima» bat da ere (eta, agian, gure aita ere onartuko dute biktimen zerrendan. Eta nik ez nuke nahi egunen batean biei batera egin diezaieten omenaldirik eraikitzen ari diren edo garen Valle de los Caídos berri eta birtual horretan). Bitartean, garondoan bertatik bertara emandako tiroz Guardia Zibilak fusilatutako Lutxi Urigoitiaren oroimena gordetzen duten herritarren borondatea kartzela mehatxupean bihurritzen darraite.

Irakurketa kritikoak behar dira?
Nik ez dut uste merezi duenik Espainiako Estatuari egindakoaren «irakurketa kritikoa» egin dezala eskatzea; alferrikakoa litzateke gainera, begira, oraindik Gernikako bonbardaketagatik barkamena eskatu ez badute… Espainiako Estatuko agintariek jakingo dute zer egin behar duten. Aldiz, ETAk eta ezker abertzaleak egindakoari buruzko azalpen zabala eta zehatza zor dio Euskal Herriari, eta dagokionean, nola ez, bere ekinbidearen ondorioz kaltetuak izan direnei. Hori egiteko baldintzak sortzen ez diren bitartean bakeaz eta bizikidetzaz hitz egitea ariketa borondatetsua izango da, baina ez da izango gertatutakoa gainditu eta irabazle eta garaiturik gabeko jendarte adiskidetsuago batean bizitzeko modua.

Arnaldo Otegiren askatasunaren biharamunean bakea berriz sartu zen denon belarrietara. Zu, odolaz ari zara, oraindik apenas heltzera ausartzen ez garen gaiaz.
Zentzuzko gauzak eta indar handiz esan ditu Arnaldo Otegik kartzelatik atera denez geroztik. Aurreko galderaren erantzunarekin lotuz, Reauko kartzela urrun honetatik, iruditzen zait ez dela «odolaz» hitz egin nahi, oso gai minbera baita. Ez dut uste ausardia kontua denik. Estatuek eta bere alde aritu direnek ETAk borroka armatua utziz geroztiko jokabidearen arabera ulertzen dena da ez dutela iragana argitu nahi. «Argitu gabeko ekintzez» mintzo direnean mendeku bila dabiltza, gatazka gainditzeko oztopo berriak jartzen dihardute.

Euskal Herriaren askatasunaren alde borrokatu garenok eragindako kalteak eta minak egiletza ezagun eta aldarrikatua du, eta gainera, ongi garesti ordaindu dute ekintzak bere gain hartu dituen antolakunde horretako kideek. Preso bat kaleratzearen pozak min ematen die batzuei, ez dute pentsatzen beren estatuak ezarritako zigorra bete eta askatasunerako eskubidea duenik, eta bera maite dutenei poz eta zorion hori agertzea debekatzen diete. Atzerako ispilu deformatu batekin aurrera egiten saiatzen daramatzagu azken urteak, eta horrela ez dago aurrerabidea aurkitzeko modurik. Horregatik, “Bellum” atalean, aipatzen ditut Vic eta Lliça d’Amunt. Euskal jendarteak lortu beharko luke, estatuen borondate ezaren gainetik bada ere, azken mende erdian gertatutakoaren argipena egitea; gaur egun zinez zaila gertatzen ari dena, oraindik ere ardura indibidualarekin epaitu nahi delako ardura kolektiboa izan zena, eta ardura kolektiboa diodanean ez naiz ari jendarteko alderdi zehatz bati buruz, jendarte osoaz baizik.

Idaztea jolastea da, idaztea askatzea da. Minik eman dizu inoiz buruak askatu duen hori irakurtzeak?
Ez.

Zenbat filtro jartzen dizkiozu zure buruari?
Segur aski mordo bat.

Espetxetik jaso duzun onena da literatura berreskuratzea?
Espetxeak ez dit ezer onik eman. Espetxeak bizia ez beste dena kendu dit, alegia askatasuna. Espetxea ez da, hala ere, nire bizitzan etenaldi bat. Espetxea, lehenago atzerria edo sasiko bizimodua bezala, nire bizitzako baldintzapen bat bezala hartzen dut. Literaturari dagokionez, bizitzan bezala espetxean ere aurrera egiteko baliabidea izateaz gainera, espetxeak berak jartzen dizkidan mugei aurre egiteko erabili ditudan borroka-tresnen arteko beste bat izan da. Bortxa ez beste baliabide guztiak erabili ditut espetxean bizirauteko, gose eta egarri grebak, itxialdiak, plantoak, borondatezko zigor-ziegaratzeak, zigor-ziegatik irteteari uko egitea, gutunak eta propaganda, afixekin ibili, elkarretaratzeak, ikasketak burutzea jarritako oztopo guztien gainetik, oihu bidez, ziega batetik bestera komunikatzea, irrintzi eginez eraikin batetik bestera, ispilua erabili dut, orrietan idatzitako alfabetoa hizkiz hizki mezuak josteko… eta literatura. Berriro ere argitaratzeak aspaldiko ezagunekin eta ezagutzen ez ninduen jendearekin komunikatzea ahalbidetu dit.

Eta espetxetik kanpo, zer?
Espetxean denbora puxka bat eman duenari hor kanpoko bizimoduak beldur pixka bat ere ematen dio. Hor kanpokoa kartzela erraldoi gisa ikustera ere iritsi naiz: «Aurkitu dugu gotorlekua eta ez dakigu nola egin hemendik irteteko; nora irten ordea? Eta zertarako ikasi dugunez geroztik hor kanpoko errealitatea hemen barrukoaren ispilatzea besterik ez dela?». Ez ote gara denok kartzela handi batean bizi, dena arau eta betebehar? Ez al dugu gure ingurunea hil? Galdera horien erantzuna aurkitzeko irrika bezatua daukat. Liburuaren amaieran “De profundis” atalean zain ditugun amets horien bila abiatzen garela irudikatu nahi izan nuen. Josu Landak, Itziar Castrillok eta Gotzon Barandiaranek liburua oinarritzat hartuta apailatutako errezitaldia amaitzeko atal hori bals moduan moldatu zuten. Kartzelatik ateratzea jaiotza berri bat bezala irudikatzen dut, alegia, berriro oinez ibiltzen ikasi beharko dudala iruditzen zait.

Zentzu literarioan, beldurrik bai?
Ez dakit zer idatziko dudan, proiektu mordoxka badut hasita, “Intro” ataleko «hau al da egin behar dudana?» galdera existentzialaren lelopean bazterrean utzita. Badakit badagoela zertaz idatzi beharko nukeen iritzi sendoa duen jendea, eta alde horretatik seguru dezepzionatuko nituzkeela. Beste auzia astiarena da. Aurkituko ote dut hor kanpoan idazteko tarterik? Seguruenera, kanpoan ere kezka berarekin jarraituko dut egin behar dudanaren inguruan!

Askatasunetik…
Dena! Beti!

RSS literatura koadernoak ataramine

« Mezu berriagoak — Mezu zaharragoak »

Katalogoa

FLOR DE ARAGUANEY
Martin de Aranezio
Ataramiñe
2024



PIZPIRRI
Ataramiñe
2024



ARAGUANEY LOREA
Martin de Aranezio
Ataramiñe
2023



ZALDI BERDEA
Jose Mari Sagardui Moja
'Gatza'
Ataramiñe
2022



BARRUAN
[Komikia]
Gartxot
Ataramiñe
2022



URRUN DA ZERU URDINA
Ataramine 2002-2017
Ataramiñe
2022



ORALE COMPADRE...
¡NOS VEMOS EN IPARRALDE!
Arantza Eziolaza
Ataramiñe
2021



GURE AMA-LUR
FEMINISTA DA
Ibon Muñoa
Ataramiñe
2020



ZALDI ZORO
Mari Sandoz
Eusk.: Aitor Fresnedo
Ataramiñe
2020



BASATZA
Hodei Ijurko
Ataramiñe
2019
irakurri / deskargatu



AMONAREN IPUIN MAGIKOAK
Joseba Erostegi
Ataramiñe
2019
irakurri / deskargatu



GURE MEMORIA,GURE HISTORIA
Ibon Muñoa
Ataramiñe
2019
irakurri / deskargatu



EGIA BATEN EGUNEROKOA
Oier Goitia
Ataramiñe
2018
irakurri / deskargatu



HAMAIKA DESIO UTOPIARAKO
Ibon Muñoa
Ataramiñe
2018
irakurri / deskargatu



TXORI MEZULARIAK
Joseba Erostegi 'Eltzikorta'
Lorea Erostegi
Ataramiñe
2018
irakurri / deskargatu



ATARAMIÑE'17
2017
irakurri / deskargatu



ERREZEL BERDEAK
Jexuxmari Zalakain
Ataramiñe
2017
irakurri / deskargatu



UDABERRIAN BIZIKO GARA
Ibon Muñoa
Ataramiñe
2017
irakurri / deskargatu



AXELKO ETA OTSOKO BERTSOTAN
Xabier Ugarte
Kepa Etxeberria
Ataramiñe
2017
irakurri / deskargatu



ATARAMIÑE'16
2016
irakurri / deskargatu



HAIZEA
Hainbaten artean
Ataramiñe
2016
irakurri / deskargatu



KUKU ERLOJUA
Kepa Etxeberria
Xabier Ugarte
Ataramiñe / Etxerat
2016
irakurri / deskargatu



HAIZEA ETA LIZAR MAGIKOA
Ataramiñe / Etxerat
Kepa Etxeberria
Xabier Ugarte
2016
irakurri / deskargatu



BIDEAN GAUDE,
AURRERA GOAZ,
JOAN ZIRENEKIN
Ibon Muñoa
2016
irakurri / deskargatu
Bideoa



KARTZELAKO KRONIKAK
Jexuxmari Zalakain
2016
ePub
deskargatu



ATARAMIÑE'15
2015
irakurri / deskargatu



ILARGIRAINO
Mikel Orbegozo
2015
irakurri / deskargatu



BURDIN ELORRI ARANTZETAN
Joseba Arregi Erostarbe
2015
irakurri / deskargatu



ATARAMIÑE'14
2014
irakurri / deskargatu



URTE ILUNAK
Nelson Mandela/Ekaitz Sirvent
2014
irakurri / deskargatu



ATERA
Liburua + CD
2014
irakurri / entzun



AINARAK HERRIRA
ITZULIKO DIRA
Ibon Muñoa
2014
irakurri / deskargatu



ATARAMIÑE'13
2013
irakurri / deskargatu




AGURRA ETA OHOREA
Euskal militanteen heriotza kronika
Jokin Urain
2013
irakurri / deskargatu




Z²
Mikel Antza
Antzerkia
2013
irakurri / deskargatu




PRESO NAGO 2
Mikel Orbegozo
komikia
2013
irakurri / deskargatu




AMETSEN TXOKOAN
Musika CD
2012
entzun / deskargatu




ATARAMIÑE 12
2012
irakurri / deskargatu




FAKIN XOKONA
poemak
Oier Goitia
2012
irakurri / deskargatu




SASIAN BARNA
nobela
Xabier Makazaga
2012
irakurri / deskargatu




KANDELA BAT PIZTEKO BEHAR DENA
Testua: Mikel Antza
Irudiak: Iker Moreno
2012
irakurri / deskargatu




ATARAMIÑE 11
2011
irakurri / deskargatu




ESPETXETIK AT
komikia
Borxa Urberuaga
2011
irakurri / deskargatu




AMETSEN TXOKOAN BIZI NAIZ
Ibon Muñoa
2011
irakurri / deskargatu




BAKARMORTUKO KRONIKAK
Mikel Antza
2011
irakurri / deskargatu




ATARAMIÑE 10
2010
irakurri / deskargatu




PRESO NAGO
komikia
Mikel Orbegozo
2010
irakurri / deskargatu




ATARAMIÑE 09
2009
irakurri / deskargatu




PENUMBRAS DE UN AYER
Iñaki Ojeda
2009
irakurri / deskargatu




ATARAMIÑE 08
2008
irakurri / deskargatu




KARTZELAKO NEURRIAK
Urtzi Zubizarreta
2008
irakurri / deskargatu




Mendian gora, mendian behera, Euskal Herrian zehar
mahai-jokoa
Zorion Zamakola
2008




ATARAMIÑE 07
2007
irakurri / deskargatu




ZIMAREN ABENTURAK
Belen Gonzalez/Kepa Etxebarria
2007
irakurri / deskargatu




CLAUDE GUEUX
Victor Hugo/Zorion Zamakola
2007
irakurri / deskargatu




ATARAMIÑE KANTUZ
Musika CD
2006
entzun / deskargatu




ATARAMIÑE 06
2006
irakurri / deskargatu




ATARAMIÑE 05
2005
irakurri / deskargatu




AZERI GOSETIA
Kepa Etxebarria
2005
irakurri / deskargatu




LUNAREN GOIZTIRI
Juan Luis Mugertza
2005
irakurri / deskargatu




ATARAMIÑE 04
2004
irakurri / deskargatu




SEINERI AURREZ AURRE KONTATURIKO IPUINA
Joxe Blanco
2004
irakurri / deskargatu




GOSEA LAGUN, LAGUNA
Segapoto kolektiboa
2004
irakurri / deskargatu




KARTZELAKO LEIHOTIK
Joseba Arregi
2004
irakurri / deskargatu




ATARAMIÑE 03
2003
irakurri / deskargatu




EL SILENCIO DEL INFIERNO
Fernando Alonso
2003
irakurri / deskargatu




ATARAMIÑE 02
2002
irakurri / deskargatu




BURDINEN ARTEKO HERRIA
Amnistiaren Aldeko Mugimendua, 2009
irakurri / deskargatu




ESKULARRUAK EROSTERA
Nankichi Niimi / Urko Labeaga
Amnistiaren Aldeko Mugimendua, 2007
irakurri / deskargatu




AURRERA NEKEZ EGITEN BAITU HERDOILDUTAKO ORRATZAK...
Xabier Aranburu
Etxerat, Bota Punttuba, Noaua!, 2006
irakurri / deskargatu




OROIMENA ALA IA EZER EZ
Askatasuna, 2006
irakurri / deskargatu




LUGARITZEN
Etxerat, 2005
irakurri / deskargatu




KALERA
Amnistiaren Aldeko Mugimendua, 2004
irakurri / deskargatu



KALERA
bideoa
Amnistiaren Aldeko Mugimendua, 2004
ikusi / deskargatu :




KARTZELAKO LANAK
Jon Etxeandia
Amnistiaren Aldeko Mugimendua, 2001
irakurri / deskargatu




GARTZELATIK
Jon Tapia
Amnistiaren Aldeko Batzordeak, 1999
irakurri / deskargatu




GOGOETA BIZIAK
Fernando Soto
1994
irakurri / deskargatu




PELLO MARIÑELARENA
Amnistiaren Aldeko Batzordeak, 1993
irakurri / deskargatu




IZAINA
Jokin Urain
Amnistiaren Aldeko Batzordeak, 1990
irakurri / deskargatu




LA CUENTA DE LOS PASOS
Xabier Sanchez Erauskin
Vosa, 1988
irakurri / deskargatu




DIEZ AÑOS DE TORTURA Y DEMOCRACIA
Eva Forest
Amnistiaren Aldeko Batzordeak, 1987
irakurri / deskargatu




INTXAUR AZAL BATEN BARRUAN eta EGUBERRI AMARAUNA
Puerto de Santa Mariatik
Amnistiaren Aldeko Batzordeak, 1983
irakurri / deskargatu




ASKATASUNAREN IBILALDIA
Jokin Apalategi
Elkar, 1978
irakurri / deskargatu




"Operación Poncho"
LAS FUGAS DE SEGOVIA
Angel Amigo
Hordago, 1978
irakurri / deskargatu




TESTIMONIOS DE LUCHA Y RESISTENCIA
Eva Forest
Mugalde, 1977
irakurri / deskargatu




PRISION DE SEGOVIA
Julen Agirre
Mugalde, 1976
irakurri / deskargatu




BALADA DE CARABANCHEL
y otros poemas celulares
Alfonso Sastre
Ruedo Ibérico, 1976
irakurri / deskargatu




HERRIALDE BERDEA
Jonan Aranguren Iharra
Jose Benito Mujika Xenki
1974
irakurri / deskargatu

Bilatu blog honetan:

Kartzela kontuak

→ Etxerako kunda ←

→ Kafe expreso ←

→ "Txabolotik" bloga ←

→ #EspetxeanIdatziak ←




irakurri / deskargatu

Euskal Preso Politikoen Kolektiboa

• Burdinen arteko herria :: liburua ::
• Kalera 2004 :: liburua :: bideoa
• BARRUTIK aldizkaria 1989-1993
• Argazkiak. Euskal preso politikoak 1983
• Ongi etorri!
• Wikipedian

kalerainfo aldizkaria [kalerakalera.eus]

• kalerainfo 16 2021 uda
• kalerainfo 15 2021 udaberria
• kalerainfo 14 2020 negua
• kalerainfo 13 2020 udazkena
• kalerainfo 12 2020 udaberria
• kalerainfo 11 2019 negua
• kalerainfo 10 2019 udazkena
• kalerainfo 09 2019 uda
• kalerainfo 08 2019 udaberria
• kalerainfo 07 2018 negua
• kalerainfo 06 2018 udazkena
• kalerainfo 05 2018 uda
• kalerainfo 04 2018 udaberria
• kalerainfo 03 2017 negua
• kalerainfo 02 2017 udazkena
• kalerainfo 01b 2017 uda
• kalerainfo 01 2017 uda

Presoen egoera

• Presoen zerrenda
• Espetxeetako helbideak
• Espetxeetako mapa
• Etxerat. Dossierrak
• Etxerat. Hilabetekaria
• Etxerat. Seihilerokoa
• Etxerat. Urtekoa
• Etxerat. Bideoak
• Jaiki Hadi. Txostena
• Dispertsioa. Ikasketak

Jarraitu

• 
  RSS jarioa
• 
  mastodon.eus
• 
  Literatura koadernoak
• 
  @ataramine
• 
  Jaso bidalketa berriak e-postaz

Kontaktua

Atalak

• Artikuluak
• Ataramiñe
• Aurkezpenak
• Ekitaldiak
• Espetxea eta Literatura
• Espetxeko gutunak
• Iheslariak
• Katalogoa
• Liburuak
• Musika
• PDF
• Presoak
• Sailkatugabeak
• Twitter: #EspetxeanIdatziak
• Info7: Galtzetan gordetzeko

Admin

• Hasi saioa
• Wordpress
• XHTML

Creative Commons
lizentzia baten menpe




Software librea
erabiltzen dugu



TOR projektua